از دیرباز تا کنون اداره کشورها و تامین هزینه‌های عمومی از طریق اخذ مالیات و خراج محقق شده است. البته از همان ابتدا و همزمان با تصویت قوانین مالیاتی در دوره‌های مختلف، فرار مالیاتی نیز وجود داشته است. پر واضح است که افراد چندان علاقه‌ای به سهیم کردن دیگران با درآمدهایی که در راه کسب آن تلاش کرده‌اند ندارند. دولت‌ها نیز همواره در صدد اتخاذ تصمیماتی در راستای ارتقای فرهنگ مالیات برآمده‌اند.
فهرست مطالب
اما با وجود تجربه طولانی ملت‌ها در رابطه با مالیات مشخص شده است که فرهنگ سازی و پیگیری تدابیر تشویقی برای اخذ مالیات کارساز نخواهد بود. به همین دلیل کشورهای مختلف مجازات‌های متفاوتی را برای فرار مالیاتی وضع نمودند. مجازاتی که گاهی به قیمت مرگ یک حیات اقتصادی تمام شده است. با توجه به پیامدهای مخربی که اجتناب از پرداخت مالیات بر توسعه زیر ساخت‌های کشور می‌گذارد، تصویب قوانین سختگیرانه‌تر و مجازات سنگین‌تر امری کاملا منطقی خواهد بود.
فرار مالیاتی و پیامدهای آن
فرار مالیاتی عبارت است از ارائه اطلاعات نادرست و یا عدم ارائه اطلاعات در زمینه درآمدهایی که مشمول مالیات می‌شوند. فرار مالیاتی در سازوکارهای پیچیده اتفاق می‌افتد و نتیجه قوانین نامناسب و یا عدم نظارت صحیح است. متاسفانه نگاهی که در کشور ما نسبت به پرداخت انواع مالیات وجود دارد، پول زور است، که دولت‌ها دریافت می‌کنند. بر اساس همین دیدگاه تلاشی مجدانه در راستای دور زدن قوانین مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات در میان مودیان شکل گرفته است. این فرهنگ در حالی گسترش یافته که اجتناب از پرداخت مالیات، موجب عقب ماندن اقتصاد کشور شده و مانعی سنگین در راه توسعه زیر ساخت‌های آن است.
عمده هزینه‌های دولت شامل بخش‌هایی است که یا به دلایل مختلف از عهده بخش خصوصی خارج است یا به دلیل سوددهی کم جذابیتی برای این بخش ندارد. ایجاد امنیت و حفظ یکپارچگی کشور، آموزش همگانی، توسعه راه‌های ارتباطی، تامین انرژی‌های مختلف و گسترش ورزش‌های ملی و جهانی از جمله اقداماتی است که هزینه بالایی داشته و در مسئولیت دولت است. کاستی‌های مختلفی که در زمینه امکانات دولتی مشاهده می‌کنیم ارتباط مستقیمی با فرار مالیاتی دارد. همچنین عدم پرداخت مالیات توسط عده‌ای خاص که اتفاقا بزرگترین و پر منفعت‌ترین صنایع را در اختیار دارند، موجب سلطه هرچه بیشتر نظام سرمایه داری و کمرنگ شدن عدالت اجتماعی خواهد شد.
راه‌های فرار مالیاتی
فرار مالیاتی به خصوص در میان صنایع بزرگتر و مشاغلی که درآمد بیشتری دارند چشمگیرتر است. این در حالی است که عمده مالیاتی که از مشاغل دریافت می‌شود بر دوش کارگران و کارمندان است. قشری که کمترین درآمد را داشته و همواره تحت فشارهای اقتصادی است. هرچند افراد شاغل در این حوزه کمترین شانسی برای دور زدن قوانین مالیاتی و فرار از پرداخت آن ندارند. ولی در میان اقشار پر درآمد راه‌های زیادی برای اجتناب از پرداخت مالیات ایجاد شده است. در ادامه جهت آشنایی بیشتر با فضای مالیاتی کشور و درک لزوم وضع مجازات‌های سنگین بر اجتناب از پرداخت مالیات، چند نمونه از راه‌های فرار مالیاتی تشریح می‌شود.
- حذف کارتخوان: پس از انتشار اخباری مبنی بر تاکید دولت بر درآمدهای مالیاتی و همچنین کاهش وابستگی بودجه به نفت، بررسی دقیق‌تر حساب‌های بانکی در دستور کار قرار گرفت که منجر به حذف دستگاه کارتخوان از بسیاری مشاغل از جمله دفاتر پزشک‌ها و وکلا شد. هرچند اقداماتی از این دست از جامعه پزشکی و وکلایی که مدافع حقوق شهروندان یک جامعه هستند کمتر انتظار می‌رفت، اما اقدامی موثر در راستای اجتناب از مالیات به شمار می‌رود.
- اطلاعات فنی ماموران مالیاتی: یکی از راه‌های فرار مالیاتی و به اصطلاح دور زدن ماموران این سازمان، ارائه اطلاعات فنی نادرست در زمینه فعالیت مودی مالیاتی است. به طور مثال کارخانجات تولیدی برای تولید محصولات خود از قطعات و مواد اولیه متفاوتی استفاده می‌کنند که در حسابرسی‌های مالیاتی، تعیین نرخ آن بسیار اهمیت دارد. در حالی که ماموران مالیاتی صرفا برگه‌ها و اسناد مالی را مورد بررسی قرار می‌دهند. مودی متخلف می‌تواند با ارائه مشخصات فنی نادرست قانون را دور بزند.
- کارخانه‌های صوری: مجلس شورای اسلامی با هدف حمایت از مناطق محروم و ایجاد اشتغال در آن نواحی قوانینی را تصویب نمود که منجر به باز شدن راهی برای فرار از مالیات شده است. با توجه به این قوانین صنایع تولیدی که در مناطق محروم واقع شوند از پرداخت مالیات معاف هستند. این قانون باعث شده تا عده‌ای سودجو اقدام به راه‌اندازی صوری کارخانجات تولیدی در مناطق مذکور کنند در حالی که تولید اصلی در مراکز انجام می‌شود.
- مدیران مالی خبره: یکی دیگر از راه‌های فرار مالیاتی استخدام مدیران مالی خبره است. این افراد با تجربه بالا و تخصصی که در این حوزه دارند، بر تمام قوانین مالیاتی مسلط هستند. در نتیجه با تنظیم دفاتر مالی صوری و ایجاد اختلاف‌های فاحش ریالی موجب کم کردن نرخ مالیات شرکت می‌شوند. البته اغلب آن‌ها به صورت درصدی از میزان اختلافی که ایجاد کنند سهم دارند.
- رشوه: متاسفانه مهمترین عامل فرار مالیاتی در مشاغل، پرداخت رشوه از طرف مودی به مامور اداره مالیات است. چرا که به دلیل ضعف قوانین و عدم شفافیت در ساز و کارهای بررسی مالیات مشاغل، ماموران این اداره نقش موثری در تعیین نرخ مالیات دارند.
مجازات فرار مالیاتی
فرار مالیاتی از جمله چالش برانگیزترین و پرهزینه‌ترین مسائلی است که دامن‌گیر سازمان امور مالیاتی است. برای مقابله با این پدیده شوم که تاثیرات ویرانگری بر توسعه کشور می‌گذارد، قانون گذاران مجازاتی را نیز وضع نموده‌اند. در ادامه توضیحاتی در رابطه با مصادیق جرائم مالیاتی و مجازات آن‌ها ارائه می‌گردد.
- اقدام به تنظیم دفاتر حسابداری خلاف واقع و ارائه اطلاعات نادرست درآمدی
- عدم گزارش فعالیت اقتصادی و درآمدهای حاصل از آن
- جلوگیری از بررسی اسناد مالیاتی و درآمدی توسط ماموران اداره مالیات و همچنین امتناع از ارسال اظهارنامه‌های مالیاتی
- امتناع از انجام تکالیف قانونی مبنی بر وصل یا کسر مالیات دیگر فعالان اقتصادی و ارائه با اداره مالیات در بازه زمانی مشخص شده.
- انجام معاملات در پوشش مشخصات فردی دیگران یا معامله برای مودیان دیگر با هدف فرار مالیاتی
- عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی برای سه سال متوالی
- مبادرت به فعالیت‌های اقتصادی در پوشش کارت بازرگانی دیگران به هدف فرار مالیاتی
افرادی که مرتکب جرائم مالیاتی می‌شوند، با توجه به نوع جرم به مجازات‌های مختلفی محکوم خواهند شد که به صورت موردی به آن‌ها اشاره می‌شود.
- تحمل حبس بیشتر از شش ماه و تا دو سال
- جریمه نقدی از دو تا هشت میلیون تومان
- منتشر شدن حکم قطعی در رسانه‌های عمومی
- محرومیت شش ماهه تا دو ساله از یک یا چند فعالیت شغلی
- مجازات مباشرت جرم برای حسابداران، حسابرسان، کارکنان بانک‌ها و ماموران مالیاتی که در فرار مالیاتی معاونت داشته و تخلف صورت گرفته را گزارش نکنند.
علاوه بر مجازات مذکور مودیان مالیاتی که خلاف آن‌ها اثبات شود، محکوم به پرداخت اصل مالیات و جریمه‌های آن نیز خواهند شد. همچنین با توجه به اینکه در صورت ارائه اظهارات خلاف واقع، بررسی اسناد مالی مستلزم صرف زمان بیشتری بوده و دوره مالیاتی سپری شود، ضررهای وارده به دولت اخذ خواهد شد.
قانون گذاران در جهت صیانت از اطلاعات شخصی و محرنامه مودیان شامل معاملات، میزان دارایی، املاک و.. مجازاتی را برای آن دسته از کارمندان دولتی که موجب فاش شدن آن‌ها شوند نیز وضع نموده است. این مجازات شامل دو تا 5 سال انفصال از خدمت و شش تا دو سال حبس می‌شود.
منابع:
- اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم مصوب 31/04/94 – مجلس شورای اسلامی
- سایت رسمی سازمان امور مالیاتی کشور
- خبر شماره 607646 تاریخ 30/04/95 – تابناک
