حسابداری رشته‌ای است که می‌تواند گزینه‌ی خیلی‌ها برای ورود به دانشگاه باشد و علیرغم این که ورود به رشته‌ی حسابداری معمولاً آسان و با رتبه‌ای متوسّط و حتّی پایین حاصل می‌شود، آشنایی با انواع حسابداری و شاخه‌های مختلف آن می‌تواند بار مهم کنترل و پردازش ورودی‌ها و خروجی‌های مالی را از دوش کسب و کارها، شرکت‌ها و نهادها – از یک کارگاه کوچک گرفته تا حکومت‌ها و دولت‌ها – بردارد. در این مطلب در صددیم با یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین زیر شاخه‌های علم حسابداری یعنی حسابداری دولتی آشنا شویم و آینده‌ی شغلی و فرصت‌ها و تهدیدهای پیرامون آن را بررسی کنیم.
فهرست مطالب
حسابداری دولتی
حسابداری دولتی (Government Accounting) یک سیستم اطّلاعاتی است که موظّف است داده‌های مالی مربوط به مؤسّسات دولتی را جمع آوری و تحلیل کرده و با ارائه گزارشات دقیق، درست، روان و منطقی یاری دهنده دولت و نهادهای مختلف آن در جهت پیشبرد اهداف باشد. مهم ترین نقشی که حسابداری دولتی می‌تواند ایفا کند، تلاش در جهت برنامه ریزی و کنترل بودجه است. حسابداری دولتی کنترل شدیدی روی منابع دارد. ضمن اینکه، منابع مالی به فعالیت‌های مختلف دولت تخصیص می‌یابد تا درباره نحوه استفاده از منابع در طرح‌ها و برنامه‌های مختلف دولت شفاف سازی شود.
کلید واژه های حسابداری دولتی
برای این که قدری بیشتر با ادبیّات حسابداری دولتی آشنا شویم، لازم است تا به تعریف برخی کلید واژه های رایج در این حوزه بپردازیم:
الف. بودجه (Budget): به برنامه‌ی مالی دولت برای یک سال مالی بودجه گفته می شود. این برنامه شامل پیش بینی منابع درآمد و پیش بینی هزینه‌ها در جهت آبادانی کشور است. در کشور ما بودجه ریزی توسّط سازمان برنامه و بودجه انجام می شود.
ب. اعتبار (Appropriate) / تخصیص اعتبار (Allotment): اعتبار مبلغی است که برای انجام کاری در راستای اهداف دولت مصرف می‌شود. به تجویز استفاده از اعتبار در ارگان‌ها و نهادهای مختلف به قصد پیشبرد اهداف و آرمان‌ها، تخصیص اعتبار گفته می‌شود. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اعتبار و تخصیص آن از طریق مجلس شورای اسلامی انجام می شود.
پ. خزانه (Treasury): خزانه سازمانی است که وجوه دریافتی دولت در آن متمرکز بوده و کلیّه‌ی پرداخت‌ها از طریق آن و یا نمایندگی‌های ذی‌ربط آن صورت می‌پذیرد.
ت. درآمد عمومی (General Revenue): درآمد عمومی کشور یعنی درآمد وزارت‌خانه‌ها، مؤسّسات دولتی، مالیات، سود سهام شرکت‌های دولتی، درآمد حاصل از انحصارات و مالکیّت و سایر درآمدهایی که در قانون بودجه‌ی کل کشور ذیل عنوان درآمد عمومی شناخته می‌شود.
ث. درآمد اختصاصی (Especial Revenue). اگر بخشی از درآمد خزانه برای مصرفی خاص و به طور قانونی تخصیص پیدا کند، به این درآمد تخصیص یافته شده، درآمد اختصاصی گفته می‌شود.
ج. هزینه جاری (Revenue Expenditures): هزینه‌هایی که صرف مصارف روزمرّه نهادها و ارگان‌ها شده و شمارش آن صرفاً در همان سال مالی، نه سال های مالی آینده، محقّق می‌شود.
چ. مازاد (Surplus): به مبلغ اضافی درآمد نسبت به هزینه در صورتحساب درآمد و هزینه مازاد گفته می شود.
اصول حسابداری دولتی
هر صنفی با توجّه به نوع فعّالیت خود، هنجارها و قوانینی برای خود برمی‌گزیند. یک حسابدار دولتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای خود سرفصل‌ها و چارچوب‌هایی را تعریف می کند؛ از جمله:
تقدّم قوانین بر اصول
از آنجایی‌که حسابداری دولتی رشته‌ای در خدمت دولت‌ها و حکومت‌ها است، در مواقعی که بین قانون یک کشور و عادت مرسوم میان حسابداران تضادی ایجاد شود، قانون بر عادت ارجح خواهد شد.
تقدّم تأمین اعتبار بر تعهّدات مسئولین
یک مسئول دولتی تنها در چارچوب اعتبارات سازمان برنامه و بودجه می‌تواند تعهّد داشته باشد. این یعنی مسئولین اجازه ندارند وعده‌ای بدهند که بودجه‌ای برای آن تصویب نشده است و حسابدار دولتی باید نسبت به این مقوله حسّاس باشد.
کنترل بودجه
همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، مهم‌ترین رسالت یک حسابدار دولتی، تلاش برای کنترل بودجه است. یک حسابدار دولتی موظّف است در کمال تعهّد و تخصص‌گرایی، مواظب باشد کشور با کسری یا زیادی نامتعارف بودجه مواجه نگردد و تهدیدها و فرصت‌های این مسئله را شناسایی نموده و در جهت تحقق فرصت‌ها و رفع موانع تلاش کند.
به طور خلاصه می‌توان اصول حسابداری دولتی را در 5 مورد خلاصه کرد:
- رعایت حساب‌های بودجه ای و دولتی
- استفاده از حساب‌های مستقل
- رعایت حق تقدم قوانین و مقررات مالی هر کشور مطابق با اصول پذیرفته شده حسابداری
- تامین اعتبار در ایجاد و تعهد
- استفاده از مبنای نیمه تعهدی و تعهدی تعدیل شده
تفاوت حسابداری دولتی با حسابداری بازرگانی
علیرغم وجود شباهت، حسابداری دولتی تفاوت‌های زیادی با حسابداری بازرگانی دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دو حوزه حسابداری اشاره می‌کنیم.
- تفاوت در اهداف و وظایف سازمان‌های دولتی و موسسات بازرگانی: هدف اصلی موسسات مالی کسب سود است. در حالی‌که هدف نهادهای دولتی ارائه خدمات به عموم مردم، ایجاد رفاه عمومی، رفع نیازهای اساسی مردم، تامین ثبات مالی، بهبود نظام اقتصادی کشور و برنامه ریزی برای به انجام رسیدن این امور است.
- تفاوت حساب ها و صورت های مالی سازمان‌های دولتی با موسسات بازرگانی: صورت های مالی موسسات بازرگانی معمولا شامل صورت وضعیت مالی یا ترازنامه، صورتحساب سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و… می‌شود. در سازمان های دولتی معمولا به جای حساب سرمایه از حساب مازاد استفاده می‌شود. ضمنا، ترازنامه هر یک از حساب‌های مستقل، ترازنامه ترکیبی از کلیه حساب‌های مستقل، صورتحساب درآمدها، هزینه ها و تغییرات در مازاد برای هر یک از حساب های مستقل و نیز صورت های ترکیبی، صورت مقایسه درآمدهای شناسایی شده و درآمدهای پیش بینی شده و هزینه های پرداخت شده با اعتبار مصوبات ثبت و نگهداری می‌شود.
- تفاوت در اجرای قوانین و مقررات: حسابداری دولتی شامل قوانین و الزاماتی است که حاکم و ناظر بر عملیات حسابداری هستند و اختیارات، وظایف، محدودیت‌ها و مسئولیت‌های مدیران و مسئولان مالی و اداری سازمان‌های دولتی را مشخص می‌کنند. حسابدار دولتی همیشه موظف به رعایت این قوانین و الزامات است، حتی اگر این قوانین در تضاد با اصول پذیرفته‌شده حسابداری باشند.
- تفاوت در حساب های مستقل: هر حساب مستقل شامل کلیه منابع مالی اعم از وجوه نقد و سایر دارایی‌هایی می‌شود که برای اجرای برنامه‌ها و طرح‌های معین یا اهداف مشخص ایجاد شده است. از آنجایی که اهداف موسسات مالی و نهادهای دولتی با هم متفاوت است، حساب‌های مستقل نیز تفاوت دارند.
- تفاوت در مبنای حسابداری: در حسابداری بازرگانی معمولا از مبنای تعهدی استفاده می‌شود. در حالی‌که در حسابداری دولتی می‌توان از مبناهای نقدی، تعهدی، نیمه‌تعهدی، تعهدی تعدیل‌شده و نقدی تعدیل‌شده استفاده کرد.
علاوه بر موارد ذکرشده، لزوم تهیه بودجه، اجرا و اعمال کنترل بودجه، لزوم نگهداری حساب های مستقل در حسابداری دولتی و نحوه ثبت دارایی های ثابت از دیگر تفاوت‌های حسابداری دولتی با حسابداری بازرگانی محسوب می‌شوند.
فرصت های شغلی برای حسابداران دولتی
فرصت های شغلی متعدّدی در انتظار دانشجویان دوره‌ی حسابداری دولتی است که می‌توان از بین آن‌ها به حسابرس IRS، حسابدار دولت، نماینده خزانه داری، حسابداری رسمی معتبر، مدیر مالی بانک‌ها و مؤسسات و موارد مشابه اشاره کرد.
چند نکته ی بسیار مهم در رابطه با حسابداری دولتی
- حسابداری دولتی صرفاً یک حرفه ی تخصصی نیست؛ بلکه شایسته است مهارت‌های عمومی این رشته به نخبگان اقتصادی و سیاسی و حتّی مردم آموزش داده شود. فراگیری حسابداری دولتی در بین مردم و به خصوص نخبگان جامعه بسیار پر فایده است؛ مثلاً:
الف. نمایندگان مجلس چنان چه از چنین مهارتی برخوردار باشند، با دقّت و درایت بیشتری می‌توانند حرکت دولت‌مردان را رصد کنند و کشف اشتباهات، تقلّب‌ها، اختلاس‌ها و سایر مسائل برای نمایندگان مجلس راحت‌تر خواهد بود.
ب. کارمندان دولتی که جزو تأثیرگذارترین اشخاص در پیشبرد اهداف دولت و تحقق بودجه هستند، اگر با حسابداری دولتی آشنا باشند، آگاهانه‌تر عمل می‌کنند و با کیفیت و راندمان بالاتری به مردم و کشور خدمت خواهند کرد.
پ. یکی از معضلات توده‌ی مردم برای فهم مسائل جاری کشور، عدم آشنایی آن‌ها با ادبیّات حسابداری دولتی و معاملات جاری کشوری و بین‌المللی است. آشنایی مردم با مفاهیم و مبانی حسابداری دولتی باعث می‌شود تا نسبت به اظهارنظرات خود آگاهانه‌تر عمل کنند و از رفتارهای سطحی و جوزدگی جلوگیری شود.
د. شرکت های حسابداری و مشاورین نرم افزار حسابداری بهترین نقش را در این زمینه می‌توانند ایفا کنند و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای سطوح مختلف، به افزایش سواد حسابداری مردم کمک کنند. - یک حسابدار دولتی باید خودش را به معنای واقعی کلمه سرباز خط مقدّم در عرصه‌ی آبادانی و عمران کشور حس کند و جدا از مهارت‌های شغلی، از حس‌وطن دوستی و تدیّن برخوردار باشد تا بتواند منافع مردم را بر منافع فردی ترجیح دهد و با حراست از قانون بودجه و نظارت دقیق بر آن، آبادانی را برای ایران عزیز رقم بزند.
سخن آخر
برای یک حسابدار اولین ابزار عملیاتی، تسلط به یک نرم افزار حسابداری است، نرم افزاری که در آن با اتکا به اصول و مفاهیم حسابداری، بهترین ارتباط میان اسناد و گزارشات برقرار شود، تا در زمانی که حسابدار برای کارفرمای خود، فارغ از دولتی و یا خصوصی بودنش، نیاز به تهیه گزارشات مالی دارد بتواند خروجی‌های لازم را تهیه کند. نرم افزار حسابداری محک با اتکا به استانداردها، اصول و مفاهیم حسابداری ابزاری برای ثبت، نظارت و مدیریت مالی مالکین کسب و کار و مشاورین مالی است که می‌توانند با اطمینان خاطر از آن استفاده کنند. برای مشاهده دمو این نرم افزار می توانید به این لینک مراجعه کنید.
