در محیط های حسابداری و همچنین سازمان های دولتی زیاد با دو واژه ی «حسابدار» و «حسابرس» برخورد می کنیم؛ به گونه ای که بعضی جاها ممکن است بین این دو واژه اشتباه صورت بگیرد و یکی را به جای دیگری به کار ببرند؛ اما واقعیت قضیه این نیست و میان این دو واژه تفاوت وجود دارد و به اصلاح «هر حسابداری حسابرس نیست»!
فهرست مطالب
در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک در صددیم تا با ارائه ی توضیح مختصری پیرامون مفهوم حسابدار و حسابرس، تفاوت حسابداری و حسابرسی را متذکر شویم؛ منتهی قبل از آن لازم است تا با یک واقعیت مهم در کسب و کارها آشنا شویم.
فایل صوتی مقاله را در زیر می توانید گوش دهید.
حسابداری چیست؟
حسابداری به فرآیند جمع آوری، طبقه بندی، خلاصه کردن، تجزیه و تحلیل و ارائه تراکنش های مالی، سوابق، صورت های مالی، سودآوری و وضعیت مالی یک سازمان یا واحد تجاری اطلاق می‌شود. حسابداری زبان تخصصی تجارت است.
کار حسابداری برای یک سازمان معمولا توسط کارکنان خود آن سازمان انجام می‌شود. حسابداری تقریباً به طور مداوم انجام می‌شود. حسابداری در شاخه های مختلفی مانند حسابداری بهای تمام شده، حسابداری مدیریت، حسابداری مالی و … دسته بندی می‌شود.
حسابرسی چیست؟
حسابرسی به بررسی انتقادی سوابق یا صورت های مالی یک کسب و کار یا یک سازمان اشاره دارد و برای کلیه اشخاص حقوقی مجزا الزامی است. حسابرسی پس از تهیه نهایی صورت های مالی و حساب ها انجام می شود.
حسابرسی شامل انجام بازرسی و ممیزی قانونی صورتهای مالی و ارائه نظر منصفانه و بی‌طرفانه است و به این موضوع می‌پردارزد که آیا صورتهای مالی و سوابق بازتابی درست و منصفانه از وضعیت مالی واقعی شرکت ارائه می‌دهند یا خیر. معمولا، حسابرسان خارجي، وظيفه حسابرسي را طبق مقررات و قوانين قابل اجرا از طرف سهامداران يا رگولاتورها انجام مي دهند. محدوده کار حسابرسی توسط قوانین قابل اجرا تعیین می‌شود.
حسابرسی دارای دو دسته اصلی است. حسابرسی داخلی و حسابرسی خارجی. حسابرسی داخلی توسط یک حسابرس داخلی که معمولاً کارمند سازمان است انجام می‌شود. حسابرسی خارجی توسط یک حسابرس خارجی که توسط سهامداران منصوب می‌شود انجام می‌گیرد.
شباهت های حسابداری و حسابرسی
بسیاری از فرآیندهای اساسی حسابداری و حسابرسی مشابه هستند. هر دو نیاز به دانش کامل مبانی و اصول حسابداری دارند. هر دو معمولا توسط افراد دارای مدرک حسابداری انجام می‌شود. هر دو از روش‌ها و تکنیک‌های اساسی حسابداری، محاسبات و تجزیه و تحلیل استفاده می‌کنند. هم حسابداری و هم حسابرسی تلاش می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که صورت های مالی و سوابق بازتابی منصفانه از وضعیت مالی واقعی یک سازمان را ارائه می‌دهند.
تفاوت حسابداری و حسابرسی
حسابداری و حسابرسی هر دو برای یک سازمان مهم هستند. حسابداری و حسابرسی به ترتیب توسط کارکنان داخلی و شخص ثالث مستقل به طور جداگانه انجام می‌شوند. تفاوت های زیادی بین این دو وجود دارد. حسابداری مستمر است و بر ثبت و تهیه دقیق کلیه تراکنش ها و صورت های مالی تمرکز دارد. حسابرسی مستقل است و بر ارزیابی انتقادی صورتهای مالی و ارائه نظر بی طرفانه در مورد صحت آنها تمرکز دارد.
از لحاظ تعریفی، حسابداری نگهداری سوابق معاملات مالی و تهیه صورتهای مالی است. اما حسابرسی بررسی انتقادی صورتهای مالی برای اظهار نظر در مورد عادلانه بودن آنهاست.
از لحاظ زمانی، حسابداری به صورت مستمر با ثبت روزانه تراکنش های مالی انجام می‌شود. در حالی که حسابرسی اساساً یک فرآیند دوره ای است و پس از تهیه حساب های نهایی و صورت های مالی معمولاً به صورت سالانه انجام می‌شود.
از لحاظ نقطه شروع، حسابداری معمولاً از جایی شروع می شود که دفترداری به پایان می‌رسد. در حالی که حسابرسی همیشه از جایی شروع می شود که حسابداری به پایان می رسد.
از لحاظ دوره زمانی، حسابداری عمدتاً بر معاملات و فعالیت‌های مالی جاری متمرکز است. در حالی که حسابرسی بر صورتهای مالی گذشته متمرکز است.
از لحاظ پوشش فعالیت‌ها، حسابداری کلیه معاملات، سوابق و صورتهای دارای پیامدهای مالی را پوشش می‌دهد. در حالی که حسابرسی عمدتاً صورتهای مالی و سوابق نهایی را پوشش می‌دهد.
از لحاظ سطح جزئیات، حسابداری بسیار دقیق است و تمام جزئیات مربوط به تراکنش های مالی، سوابق و صورت های مالی را در بر می‌گیرد. در حالی که حسابرسی عموماً از صورت های مالی و سوابق بر اساس نمونه استفاده می‌کند.
از لحاظ نوع بررسی، حسابداری شامل بررسی و تأیید جزئیات مربوط به کلیه صورتهای مالی و سوابق است. در حالی که ممیزی ممکن است از طریق بررسی آزمایشی یا بررسی نمونه انجام شود.
از لحاظ تمرکز، تمرکز اولیه حسابداری ثبت و ارائه دقیق کلیه تراکنش ها و صورت های مالی است. در حالی که تمرکز اولیه حسابرسی تأیید صحت و قابلیت اتکای صورتهای مالی است و به قضاوت در مورد اینکه آیا صورتهای مالی تصویر واقعی از وضعیت مالی واقعی واحد تجاری ارائه می دهد یا خیر می‌پردازد.
از لحاظ هدف، هدف حسابداری تعیین وضعیت مالی، سودآوری و عملکرد است. در حالی که هدف حسابرسی افزایش اعتبار به صورت های مالی و گزارش های شرکت است.
از لحاظ وضعیت حقوقی، حسابداری توسط استانداردهای حسابداری با درجه ای از صلاحدید اداره می‌شود. اما حسابرسی توسط استانداردهای حسابرسی اداره می‌شود و انعطاف پذیری زیادی ندارد.
از لحاظ ضرورت، حسابداری برای همه سازمان‌ها در عملیات روزمره یا معمول ضروری است. در حالی که حسابرسی در عملیات روزمره ضروری نیست.
از لحاظ ارائه گزارش، گزارش حساب ها به مدیریت سازمان ارائه می‌شود. در حالی که گزارش حسابرسی به سهامداران ارائه می‌شود.
از لحاظ مسئولیت، مسئولیت حسابدار عموماً با تهیه حساب ها خاتمه می‌یابد. در حالی که حسابرس پس از تهیه و ارائه گزارش حسابرسی مسئولیت دارد.
با این حال، آنها همچنین در برخی موارد مکمل یکدیگر هستند. حسابداران می‌توانند از دانش حرفه ای حسابرس بیاموزند و بهترین شیوه‌ها را در کار حسابداری خود پیاده سازی کنند. حسابرس ممکن است برای آگاهی کامل از سیستم حسابداری یک سازمان و جنبه های فنی کسب و کار از حسابداران کمک بگیرد. اگر هر گونه تقلب یا خطا کشف نشده باقی بماند، حسابرس صرفاً مسئول خواهد بود.
یک واقعیت مهم در کسب و کارها
پیشرفت دانش و تخصصی شدن رشته ها، باعث شده تا وقتی فردی وارد حیطه ی اجرا در کسب و کاری می شود، به اصطلاح غرق در آن حیطه شده؛ به گونه ای که در بیشتر مواقع از روند اجرایی نقش های همجوار خود در کسب و کارش بی خبر است.
مثلاً یک فردی که در واحد بسته بندی یک مجموعه تولیدی کار اجرایی می کند، در بیشتر موارد اطلاع دقیقی از چگونگی تولید یا مونتاژ محصول ندارد و عکس این قضیه هم صادق است؛ یعنی کارگران مونتاژ کننده اطلاعات دقیقی از چگونگی بسته بندی محصولات خود ندارند.
این البته بخشی از ماجرا است! افراد معمولاً وقتی وارد حیطه ی اجرا می شوند و در آن غرق می گردند، در اغلب موارد نمی توانند خود را به درستی نظارت کنند و بررسی کنند که آیا خوب کار می کنند یا اهیاناً در فرآیند تلاش آن ها اخلال ایجاده شده و وقتی یک کارمند اجرایی به خاطر غرق کار شدن نمی تواند خودش را به درستی نظارت کند، علی القاعده نظارت درستی بر فعالیت نقش های همکار خود نیز نخواهد داشت.
در ضمن این مسئله همه ی ماجرا نیست؛ در مواردی احتمال تخلف، کم کاری و یا حتی برداشت های نامتعارف از منابع کسب و کار توسط برخی کارکنان وجود دارد که باز همین غرق شدگی در کار باعث می شود که خیلی جاها کارکنان پاکدست این مسئله را به طور واضح تشخیص ندهند و در نتیجه برداشت های نامتعارفی شکل بگیرد.
نظارت، یک راه حل اساسی
از آن جا که نظارت ها همیشه بسیار حیاتی بوده و در واقع روند رشد و یا افول مجموعه ها را نشان می دهد، معمولاً کسب و کارهای هوشمند(به خصوص کسب و کارهای متوسط و بزرگ) برای بررسی روند کار مجموعه ی خود، ناظرانی را استخدام می کنند و آن ها موظف هستند صرفاً از بالا هر بخش را رصد نموده و بدون انجام هیچ فعالیت اجرایی، تحلیلی کلان از روند مجموعه داشته باشند.
همچنین ناظران موظف هستند تا بررسی کنند آیا تخلف، کم کاری و یا برداشت نامتعارفی صورت گرفته یا نه و اگر چنین برداشتی صورت گرفته، خیلی زود اطلاع دهند و جلوی فساد را تا حد امکان بگیرند.
مطالب گفته شده تنها بخشی از نظارت را تشکیل می دهد که نظارت درون سازمانی است. دولت ها و حکومت ها هم ناظرانی را برای بررسی روند رشد کسب و کارها در نظر گرفته اند و آن ها موظفند نسبت به کسب و کارها نظارت داشته باشند و از فعالیت نظارتی خود گزارش تهیه کنند و به مراجع ذی صلاح ابلاغ نمایند که این نظارت را برون سازمانی می نامیم.
مجری و ناظر در علم حساب و کتاب
محاسبات مالی و تحلیل داده های آن هم یک بخش بسیار مهم در هر کسب و کاری را شکل می دهد که با توجه به توضیحاتی که در بخش بالا گفته شد، افرادی باید متولی اجرای فرآیندهای مالی کسب و کار باشند و عده ای هم باید از بیرون (چه درون سازمانی و چه برون سازمانی) بر فعالیت های اجرایی در حوزه ی محاسبات مالی نظارت کنند.
عرف امروز، به کسی که متولی اجرای مباحث مالی کسب و کارها شده، «حسابدار» می گویند و به کسی که موظف است نظارت بر درستی حساب و کتاب و مباحث مالی داشته باشد و بدون هیچ غرض ورزی صحت و سلامت آن را گزارش دهد، «حسابرس» (Auditor) گفته می شود.
هر حسابرسی حسابدار است!
با توضیحاتی که در بخش بالا ارائه شد، تفاوت حسابدار و حسابرس به خوبی مشخص شد و هیچ جای ابهامی وجود ندارد. منتهی درباره ی حسابرس باید نکاتی را دانست؛ از جمله:
- حسابرس ها باید صداقت و بی طرفی را سرلوحه ی کار خود قرار دهند و از هر گونه غرض ورزی اجتناب ورزند؛ خصوصاً اگر حسابرس ها برون سازمانی بوده و از طرف دولت باشند و اگر چنین چیزی نباشد، جلوی فساد مالی گرفته نمی شود.
- حسابرس ها زمانی می توانند نظارت درستی بر فعالیت حسابداران شرکت ها داشته باشند که مهارت های حسابداری را به خوبی فرا گرفته باشند و از روند محاسبات مالی کسب و کار هدف اطلاع دقیق داشته باشند؛ چون در بسیاری موارد فسادها بسیار هوشمندانه و دقیق و با استفاده از ترفندهای حسابداری رخ می دهد و اگر یک حسابرس مهارت های حسابداری را به خوبی نداند، گول می خورد.
- حسابرس ها باید در عین جدیت همکاری و هم افزایی را با شرکت ها و به خصوص مسئولین حسابداری آن ها داشته باشند.
هر حسابداری حسابرس نیست
هم اکنون گزاره ی بالا (که عنوان مقاله را هم شکل می دهد) با توضیحاتی که ارائه شد، مفهوم خود را پیدا می کند و معنا می یابد. حسابرس ها علاوه بر فراگیری دانش حسابداری، باید مهارت های نظارتی را هم به خوبی یاد بگیرند و هر دوی این مهارت ها را در تلاش خود استفاده کنند؛ در حالی که حسابداران لزومی ندارد مهارت های نظارتی بلد باشند و همین که سعی کنند در حرفه ی خود تقوا و تعهد را رعایت کنند، کافی است.
سخن پایانی
یکی از راه های مهم در شفافیت و افزایش نظارت در حسابداری، استفاده از نرم افزارهای حسابداری است. نرم افزارهای حسابداری در موارد متعددی به عنوان حسابرس عمل می کنند و مدیر شرکت و یا حتی نهادهای دولتی می توانند با الزام کسب و کارها به استفاده از یک نرم افزار حسابداری مطمئن که قابلیت حسابرسی را نیز داشته باشد، تا حد زیادی از استخدام نیروی انسانی و بالتبع از خطای انسانی جلوگیری کنند؛ همچنین با این کار می توان قدم خوبی در مسیر شفافیت گذاشت و ابهامات را کاهش داد.
