تسعیر ارز چیست؟

این روزها خبرهای مربوط به افزایش دلار خیلی شنیده می شود و در کنار این اخبار، واژه ای به نام «تسعیر ارز» هم شنیده شده و گفته می شود همزمان با افزایش دلار، تسعیر ارز هم افزایش یافته است. قطعاً یکی از سؤالاتی که ذهن مخاطبین را به خود درگیر می کند، معنای تسعیر است. در این مقاله قصد داریم معنای لغوی و اصطلاحی تسعیر و همچنین کاربرد این واژه در نظام اقتصادی را با بررسی کنیم.

فهرست مطالب

ریشه کلمه تسعیر

تسعیر واژه ای عربی بوده که ریشه ی آن «س ع ر» و بر وزن تفعیل می باشد. البته این واژه از قدیم الایام در زبان فارسی به کار می رفته و معانی مختلفی برای آن ذکر شده که به برخی از آن اشاره خواهیم کرد:

1- به معنای «قیمت» استعمال می شود؛ مانند شعری از مولوی که می فرماید:

بازگشت و گفت هفتم از رجب /// گفت در ری چیست تسعیر ای عجب

[ترجمه روان. در هفتم ماه رجب بازگشت و درباره ی قیمت ها در ری سؤال پرسید].

2- به معنای «تعیین نرخ» استفاده می شود؛ مانند:

هر ماه قیمت آن از قرار تسعیر صاحب نسق و محتسب الممالک و ریش سفیدان صنف که بمهر ناظر رسد، ابتیاع شود.

[ترجمه روان. قیمت آن جنس به صورت ماهانه توسط کد خدا و حسابدار (!!!) و ریش سفیدان (با نظارت ناظر) تعیین شده و به فروش رسد).

3- به معنای «افزایش قیمت» استفاده می شود و این معنا در نوشته های دوران قاجار خیلی به چشم می خورد؛ مانند:

امسال حاصل در آن جا خوب بعمل نیامده و زراعت قدری کم ربع شده بود و غله تسعیر به هم رسانده

[ترجمه ی روان. امسال کشاورزی کم رونق شده بود و در نتیجه غلات افزایش قیمت پیدا کرده بودند].

تعریف ارز

ارز یا Currency واحد پول استانداردی است که در اشکال مختلف مثل اسکناس، سکه و غیره به عنوان وسیله مبادله مورد استفاده قرار می‌گیرد. یک تعریف کلی‌تر ارز این است که یک واحد پولی است که در یک محیط خاص در طول زمان، به ویژه برای مردم یک کشور مورد استفاده مشترک قرار می‌گیرد. بر اساس این تعریف، دلار آمریکا، یورو، روپیه هند، ین ژاپن (¥) و پوند استرلینگ (£) نمونه‌هایی از ارزهای فیات (انتشاری دولتی) هستند.

ارزها ممکن است به عنوان ذخیره ارزش عمل کنند و بین کشورها در بازارهای ارز مبادله شوند که این امر ارزش نسبی ارزهای مختلف را تعیین می‌کند. ارزها توسط دولت‌ها تعریف می‌شوند و هر کدام مرزهای پذیرش محدودی دارند.

تسعیر ارز به چه معناست

نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر را نرخ تسعیر ارز گویند. البته محاسبه نرخ لحظه‌ای ارز سخت است و گاهی نوسانات بازار باعث می‌شود نرخ تسعیر به صورت حدودی تعیین گردد. گاهی نیز نوسانات به قدری بالا است که نمی‌توان نرخ تسعیر را حتی به صورت حدودی محاسبه کرد.

قبل از توضیح معنای اصطلاحی تسعیر، باید یک بحث تاریخی ارائه دهیم:

«در جوامع اولیه معمولاً مبادله کالا به صورت مبادله پایاپای انجام می شد. در چنین سیستمی معمولاً مقدار معینی از یک کالا با مقدار معینی از کالای دیگر به صورت پایاپای مبادله می شد. این سیستم تنها در اجتماع‌های کوچک قابل استفاده است و با بزرگتر شدن جوامع انسانی نیاز به مبادله به وسیله پول شکل گرفت.

در قدیم معمولاً پول یکی از کالاهای موجود در آن جامعه بود. به‌طور مثال در زمان قدیم در خاورمیانه جو به عنوان پول مورد استفاده قرار می‌گرفت یا در قاره آمریکا صدف به عنوان پول استفاده می‌شد. به نوشته هرودت، مردم لیدیا اولین کسانی بودند که به استفاده از سکه نقره روی آوردند.

با گسترش بانک‌ها استفاده از رسیدهای بانکی به عنوان پول گسترش گرفت. در بین قرن‌های ۱۷ تا ۱۹ میلادی در بیشتر کشورهای اروپایی استاندارد طلا مورد استفاده بود که در آن پول کاغذی دارای ارزش معین و ثابتی نسبت به طلا بود.

بعد از جنگ جهانی دوم در کنفرانس برتون وودز بیشتر کشورهای دنیا به استفاده از پول فیات که به دلار آمریکا ثابت شده بود روی آوردند و دلار آمریکا تنها پولی بود که ارزش آن نسبت به طلا ثابت شده بود. در سال ۱۹۷۱ و در زمان ریچارد نیکسون آمریکا به صورت یکطرفه پیمان برتون وودز را لغو نمود و از این زمان به بعد تمامی پول مورد استفاده در دنیا تبدیل به پول فیات گردید».

با توضیحاتی که ارائه شد، می توان فهمید که ارزهای هر کشور باید در مقایسه با دلار آمریکا سنجیده شوند و متناسب با آن قیمت گذاری گردند.

در معاملات تجاری خارجی خیلی اوقات مبنا دلار بوده و تجار با این واحد پولی معامله می کنند؛ منتهی برای رسمی شدن معامله و ثبت آن در اسناد رسمی، لازم است تا معادل ریالی آن ثبت گردد و در چنین مواردی، «تسعیر ارز» معنا پیدا می کند.

«تسعیر ارز» یعنی یکسان سازی پول ملی با ارز به جهت انجام معاملات تجاری و اقتصادی!

برای فهم بهتر این مسئله، باید مثال بزنیم:

فرض کنید شرکت الف قرار است کالایی را با نرخ ارز 100 دلار به صورت نسیه تهیه کند و اگر دلار 20 هزار تومان باشد، شرکت الف این معامله را بدین شکل در ساختار حسابداری خود ثبت می کند:

کالا با قیمت 100 دلار و معادل 2 میلیون تومان به صورت نسیه به فروش می رسد.

فرض کنید هنگام تسویه حساب، قیمت دلار 25 هزار تومان شده باشد. در این صورت شرکت خریدار باید متناسب با تسعیر جدید مبلغ بیشتری را پرداخت کند. یعنی به ازای هر دلار، 5 هزار تومان بیشتر پرداخت کند و محاسبه این گونه می شود.

500 هزار تومان + 2 میلیون تومان = 2 میلیون و پانصد هزار تومان.

سود و زیان ناشی از تسعیر ارز

یکی از اصطلاحات مشهور درباره ی تسعیر، سود و زیان ناشی از تسعیر است. برای تعریف این دو واژه باز بایستی از مثال استفاده کنیم:

فرض کنید یک شرکت تولیدی کفش، قیمت یک کفش را ده دلار در نظر گرفته و هنگام فروش کالا ، دلار 20 هراز تومان بوده است و او کفش ها را به قیمت دلاری 20 هزار تومان فروخته است. علی القاعده او باید طبق قانون، معادل ریالی کفش های فروخته شده ثبت گردد. در این جا دو حالت وجود دارد:

1. هنگام معادل سازی دلار به ریال، با افزایش دلار مواجه شدیم و دلار 22 هزار تومان شده است. در این حالت فروشنده به ازای هر کفش، دو هزار تومان سود می کند که به این سود، سود ناشی از تسعیر گفته می شود.
2. هنگام معادل سازی دلار به ریال، با کاهش دلار مواجه شدیم و دلار 18 هزار تومان شده است. در این حالت فروشنده به ازای هرکفش، 2 هزار تومان ضرر کرده که به این زیان، زیان ناشی از تسعیر گفته می شود.

توجه:

در تنظیم ترازنامه ی تسعیر ارز باید به دو نکته ی مهم توجه شود:

• اقلام پولی (مانند موجودی نقد، سپرده ی کوتاه مدت، اوراق مشارکت و …) تغییر نرخ تسعیر ارز در این اقلام اثر گذار است و می تواند منجر به سود یا زیان برای شرکت ها شود.
• اقلام غیر پولی (مانند موجودی کالا، پیش پرداخت یا پیش دریافت) تغییر نرخ تسعیر ارز در این اقلام اثر ندارد.
• شرکت‌هایی که معاملات خود را با ارزهای خارجی انجام می‌دهند باید در گزارشات و صورت های مالی را بر مبنای ریال تسعیر کنند.

تاریخچه ای درباره ی یکسان سازی نرخ ارز و رابطه ی آن با تسعیر ارز

اقتصاد کشور در سال های گذشته، به خصوص بعد از تشدید تحریم های غرب علیه ایران در سال 85، که از طرفی با هیجانات افزایشی قیمت ارز در داخل همراه شد و از سوی دیگر، نرخ ارز، به عنوان شاخص اندازه گیری، بر سایر عرصه های  پولی و اقتصادی، سیاسی و مناسبت های بین المللی اثرگذار بود، نوعی افسارگسیختگی در نرخ ارز و گاهی اوقات رشد قیمتی 70 درصدی ارز را تجربه کرد که این موضوع، تعادل و موازنه قدرت اقتصادی آن بخش از اقتصاد را که معاملات آنها براساس مبادلات ارزی صورت می گرفت، با چالش مواجه کرد و باعث شد، منابع ریالی بیشتری برای تأمین بخش اندکی از ارزهای خارجی مورد نیاز خود هزینه کنند.

در این شرایط، متغیر بودن نرخ ارز در قالب ارز مبادله ای، ارز دولتی، ارز یارانه ای، ارز زمان قرارداد، ارز کف بازار و …، نه تنها تشنج و نابسامانی اقتصادی را به همراه دارد، بلکه، به نوعی زمینه های ایجاد فضای رانت و فساد را در اقتصاد شکل خواهد داد که این موضوع، تا حدودی در اقتصاد کشور نیز نمایان شد. در همین فضاها بود که ایده ی تک نرخی شدن ارز دوباره زنده شد.

البته سابقه تک نرخی شدن ارز، به دهه شصت برمی گردد. در قانون برنامه های اول و دوم توسعه، و بعد از آن، در قانون برنامه سوم و پنجم نیز تکلیفی برای تک نرخی شدن ارز مقرر شده بود، اما بنا به دلایلی، که بخشی از آن مربوط به شرایط داخلی و بخشی دیگر تحت تأثیر شرایط بین المللی قرار داشت، این سیاست اجرا نشد؛ اما در سال 95 و با لایحه ای که دولت یازدهم برای تصویب برنامه جدید توسعه به مجلس شورای اسلامی تقدیم کرد، دوباره رویای تک نرخی شدن ارز و تسعیر بر مبنای آن زنده شد.

تأثیرات یکسان سازی نرخ ارز در اصلاح نظام اقتصادی

در صورت اجرایی شدن یکسان سازی نرخ ارز، دو اتفاق مهم برای اقتصاد کشور رقم خواهد خورد:

اولاً. ثبات نرخ ارز، قدرت بانک مرکزی را در مدیریت درآمدها افزایش می دهد؛ چرا که در این حالت، تمام برنامه ریزی های اقتصادی، واردات ها و صادرات ها، فعالیت سرمایه گذاران خارجی و … ، با تمرکز بر این نرخ انجام خواهد شد و این امر قدرت پیش بینی و امنیت خاطر به فعالان اقتصاد می دهد.

ثانیاً. در صورت اجرایی شدن این سیاست، زمان مساعدی خواهد بود تا یک عملیات حسابداری به نام تسعیر نرخ ارز، در صورت های مالی شرکت ها، بانک ها، موسسات پولی و بانکی و … اعمال شود و بانک مرکزی به واسطه آن و براساس مجوزهایی که از دولت و مجلس دریافت خواهد کرد،‌ نسبت به برخی حساب هایی که طی سالیان سال مسدود و انباشته شده و اثرات منفی آن در اقتصاد کشور نمود پیدا کرده است، اقدام کند؛ که این امر به تنهایی، می تواند به نوعی مسکن ‌برای اقتصاد کشور محسوب شده و زمینه مساعدی برای اعمال اصلاحات اقتصادی باشد.

الزامات اعمال سیاست تسعیر نرخ ارز

اجرا و اعمال تسعیر ارزی، نیازمند الزاماتی است که اگر مورد توجه قرار گیرد می تواند به عنوان مُسکن اقتصادی، نقش موثری ایفا کند؛ بدین صورت که:

• اولاً بانک مرکزی ابتدا باید نرخ واحد ارزی را در کشور اعمال و براساس آن، برنامه ریزی پولی و مالی خود را تدوین کند، تا بتواند سیاست های تسعیر ارز را نیز به درستی انجام دهد.
• ثانیاً برای آن که تسعیر ارزی، از دوام و ثبات لازم در راستای بهبود اقتصادی برخوردار باشد، باید ملاحظات فنی – حسابداری و درآمدی- هزینه ای آن مدنظر قرار گیرد؛ در غیر این صورت، با بروز نوسانات اقتصادی، شرایط به روال سابق باز خواهد گشت.
• ثالثاً، بنیان های قانونی این سیاست در قالب ملاحظات، مصوبات، آیین نامه ها و دستورالعمل های مجلس شورای اسلامی و همچنین شورای پول و اعتبار اخذ و در اجرا به صورت دقیق مدنظر قرار گیرد تا اثرات آن در اقتصاد نمایان شود.

رابطه ی تسعیر ارز با رشد نقدینگی و تورم

یک سوال اساسی که در خصوص تسعیر ارز مطرح می شود، این است که آیا اعمال تسعیر ارزی منجر به رشد نقدینگی و تورم خواهد شد یا خیر؟ در پاسخ باید گفت تسعیر نرخ ارز در رشد نقدینگی و تورم اثر می گذارد، اما نه به آن صورت که منجر به ایجاد تورم افسارگسیخته شود و ناسامانی اقتصادی را رقم بزند.

در واقع، اگرچه ورود منابع حاصل از درآمد تسعیر ارزی به حوزه پولی و بانکی و افزایش سرمایه در گردش، نوسانات تورمی را به دنبال خواهد داشت؛ اما اگر تعهدات قانونی و سازوکار اجرایی مناسب و همچنین نظارت دقیق بر آن مترتب شود تا دولت ها از این فرصت برای ایجاد بدهی و سپس تسویه بدهی با استفاده از مابه التفاوت نرخ ارز اقدام نکنند، اثرات تورمی آن، قابل کنترل خواهد بود که این مهم با تدوین سازوکارهای اجرایی و نظارت مناسب توسط نهاد قانون گذار یعنی مجلس شورای اسلامی امکان پذیر است.

حسابداری تسعیر ارز با نرم افزارهای حرفه‌ای

همان گونه که در مقاله خواندیم، تسعیر نرخ ارز هم می تواند بر یک مجموعه ی تولیدی کوچک اثر بگذارد و هم در سطح کلان یک کشور را درگیر خود سازد؛ لذا محاسبات و دقت های مربوط به آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

از آن جایی که محاسبه ی نرخ تسعیر ارز یک مقوله ی حسابداری است و به دقت فراوان احتیاج دارد، لازم است تا از نرم افزارهای حسابداری متناسب با آن استفاده شود و نرم افزار حسابداری محک، پیشنهاد ما برای انجام راحت و بدون اشکال محاسبات شما (البته به عنوان یک واحد تجاری کوچک یا متوسط) پیرامون نرخ تسعیر ارز می باشد.

منابع:

wikipedia

اقتباس از وب سایت خبرگذاری صدا و سیما irbnews.ir