حسابداری ذهنی چیست؟ | حسابداری ذهنی چه کاربردی دارد؟

فهرست مطالب

امروزه سیستم‌های حسابداری نقش مهمی در هر سازمان، شرکت‌ها و کسب و کار دارند و گستره کاربرد آنها تنها به مدیریت امور مالی محدود نمی‌شود. درواقع اگر دقیق به چارچوب زندگی خود نگاه کنیم نشانه‌هایی از کاربرد حسابداری را می‌بینیم که به طور نا محسوس توسط خود ما استفاده می‌شود. انسان‌ها تمایل دارند که حوادث و اتفاق‌ها را به صورت تصوراتی در ذهن خود داشته باشند و این تصورات ذهنی در بعضی از موارد بر روی رفتار آن‌ها نیز اثر زیادی می‌گذارد. افراد در تصمیم گیری‌های خود بر اساس مدل‌های منطقی و اقتصادی عمل نمی‌کنند.

مطالعات زیادی شیوه عملکرد غیرمنطقی یک فرد را در مباحث سرمایه گذاری و امور مالی اثبات کرده است. یکی از دلایل این تصمیم‌های غیر منطقی حسابداری ذهنی است حسابداری ذهنی چارچوبی فراهم می‌کند که بر اساس آن افراد در تصمیم گیری‌های مالی خود برای هر تصمیم حساب جداگانه‌ای باز می‌کنند و عواقب هر تصمیم را بررسی می‌کنند. با ادامه این مقاله از وب‌سایت محک همراه باشید تا بیشتر با مفهوم حسابداری ذهنی آشنا شوید.

حسابداری ذهنی چیست؟

حسابداری از مدت‌ها پیش در زندگی انسان‌ها نقش مهم و ویژه‌‌ای داشته است. در واقع این علم از ابتدای عمر بشر به صورت خیلی ساده استفاده می‌شد اما امروزه حسابداری به یکی از شاخه‌های مهم و کاربردی و البته پرطرفدار تبدیل شده است. از انواع مختلف شاخه‌های حسابداری می‌توان به حسابداری صنعتی، تولیدی، ذهنی و. . . اشاره کرد که هر کدام استفاده و کاربرد خاص خود را دارند. حسابداری ذهنی یکی از شاخه‌های حسابداری است. مفهوم حسابداری ذهنی توسط ریچارد تالر در مقاله‌‌ای تحت عنوان مسائل حسابداری ذهنی در مجله تصمیم گیری رفتاری منتشر و معرفی شد. تالر خاطرنشان کرد که مردم ارزش پول را متفاوت می‌دانند و این موضوع آن‌ها را در معرض تصمیم گیری غیر منطقی قرار می‌دهد و اینکه چگونه حسابداری ذهنی مردم را به سمت تصمیمات غیر منطقی سوق می‌دهد، توضیح داد.

به عبارت ساده، این مفهوم بیان می‌کند که افراد پول را بر اساس معیارهای ذهنی به طور متفاوتی طبقه بندی می‌کنند و این اغلب افراد را به سمت تصمیم گیری در مورد هزینه‌های غیرمنطقی سوق می‌دهد. حسابداری ذهنی یک مفهوم اقتصاد رفتاری است که بیان می‌کند انسان ارزش‌های متفاوتی را برای پول قائل است که منجر به تصمیم گیری غیر منطقی می‌شود.

حسابداری ذهنی بر نحوه مدیریت پول و شیوه صرف آن در زندگی تأثیر زیادی می‌گذارد و رویکرد افراد را در روبه‌روشدن با از دست دادن یا به دست آوردن پول مشخص می‌کند. اگر علوم حسابداری را سیستم ثبت، مدیریت و کنترل امور مالی تعریف کنیم، آنگاه باید حسابداری ذهنی را نحوه اجرای این سیستم تعریف کنیم. خانواده‌ها این کار را به دلایلی شبیه به انگیزه‌هایی که سازمان‌ها برای استفاده از حسابداری مدیریت دارند، انجام می‌دهند: درواقع هدفشان تحت کنترل درآوردن پول و مدیریت آن و صرف آن برای مواد مختلف است. به عبارت کلی افراد در تصمیم‌های مالی خود، حسابی در ذهن خود باز می‌کنند و سعی می‌کنند عواقب هر تصمیمی را که می‌گیرند بررسی کنند.

فرایند حسابداری ذهنی

افراد برای اهداف مختلفی که در زندگی دارند حساب ذهنی جداگانه ایجاد می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به حساب پول برای ضروریات، برای تفریح و سرگرمی، هدیه، دستمزد و… اشاره کرد. درواقع یکی از فعالیت‌های ذهنی سرمایه گذاران، حسابداری ذهنی است. مفهومی که معرف گرایش افراد به سازماندهی و مدیریت امور مالی اطرافشان در قالب حساب‌های ذهنی جداگانه است. به فرایندی که طی آن افراد مسائل را در ذهنشان مدیریت و فرمول بندی می‌کنند فرایند حسابداری ذهنی گفته می‌شود. یکی از مفاهیم مهم در حسابداری ذهنی به وجود آمدن یک تفکر ناقص است، در واقع افراد تمایل دارند تا هر بخش از سبد دارایی‌های خود را، به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهند. که همین امر می‌تواند منجر به اتخاذ تصمیم نادرستی شود. با اندکی توجه می‌توان فهمید که حسابداری ذهنی، به معنی داشتن یک نگرش چندگانه نسبت به ریسک‌های مالی آینده است. دلایلی که افراد  برای ثبت، خلاصه کردن، تجزیه و تحلیل و گزارش نتایج معاملات و سایر رویدادهای مالی دارند، همان دلایلی است که یک سازمان یا شرکت برای استفاده از حساب‌های خود دارند.

تئوری حسابداری ذهنی چگونه است؟

همانطور که گفته شد انسان‌ها تمایل دارند که حوادث و اتفاق‌ها را به صورت تصوراتی در ذهن خود داشته باشند و این تصورات ذهنی در بعضی از موارد بر روی رفتار آن‌ها نیز اثر زیادی می‌گذارد. همچنین افراد در تصمیم گیری‌های خود بر اساس اصول منطقی و اقتصادی عمل نمی‌کنند. مطالعات زیادی شیوه عملکرد غیرمنطقی افراد را در تصمیم گیری‌های مالی مختلف اثبات کرده است. بیشتر نظریه‌های اقتصادی بر این اصل استوار‌اند که افراد در مواجه با رویدادهای اقتصادی به صورت منطقی عمل می‌کنند. این فرضیه به عنوان یک مبنا برای بازار‌های مالی نیز می‌باشد؛ اما امروزه محققان این فرضیه را زیر سؤال برده‌‌اند و مدارکی را ارائه کرده‌‌اند که نشان می‌دهد رفتار منطقی در بازارهای مالی در اکثر موارد وجود ندارد.

همان‌طور که گفته شد حسابداری ذهنی یک مفهوم اقتصادی است که اولین بار در سال ۱۹۸۵ توسط ریچارد تالر ارائه گردید. این مفهوم حاکی از آن است که افراد دارایی‌های آتی و جاری خود را به سهم‌های غیر قابل انتقال و جداگانه تقسیم می‌کنند؛ به عبارت دیگر افراد درجات مختلفی را برای هر گروه از دارایی‌ها تخصیص می‌دهند. واضح است که تأثیر چنین اولویت بندی بر روی رفتار افراد نیز تأثیر می‌گذارد. در حسابداری ذهنی افراد گرایش به تقسیم بندی دارایی‌های خود به سبدهای مختلف را دارند و مایل‌‌اند هر سبد را به طور مستقل و جداگانه مدیریت کنند؛ به عبارت دیگر مبادلات به جای آنکه به طور پیوسته ارزیابی شوند به صورت تک‌تک ارزیابی می‌شوند.

حسابداری ذهنی این موضوع توضیح می‌دهد که بیشتر افراد تمایل دارند که تصمیم‌های خود درباره امور مالی را درحساب‌های ذهنی خود به صورت جدا انجام دهند، بدون در نظر گرفتن این فرض که بهتر است همه این تصمیم گیری‌ها را در یک سبد اتخاذ کنند، حسابداری ذهنی هم تعامل بین تصمیم گیری‌های مختلف را نادیده می‌گیرد. یکی از مفاهیم کاربردی حسابداری ذهنی، قالب بندی می‌باشد، قالب بندی به این معنی است که افراد به صورت ذهنی، معامله‌ای را در ذهن خود ایجاد می‌کنند و بر اساس آن اقدام به تصمیم گیری می کند.

کاربرد حسابداری ذهنی چیست؟

طبق مشاهده‌های تالر افراد هنگام برخورد با یک وضعیت غیر منتظره مانند پاداش، بازپرداخت مالیات، پول قرعه کشی، تولد و… به شیوه‌هایی مختلفی عمل می‌کنند. به عبارتی پول‌های هدیه که جزئی از درآمد ماهانه فرد نیست بیشتر در موارد غیر ضروری هزینه می‌شود و کسی برای این کار هیچ توجیه منطقی ندارد. تالر اعتقاد داشت که افراد برای مصرف پول‌هایی که به دستشان می‌رسد باید به طور یکسان عمل کنند و پول‌های هدیه را به همان روشی که درآمد ماهانه و عادی خود را خرج می‌کنند خرج کنند.

در واقع استفاده از حسابداری ذهنی زمانی می‌تواند این کاربرد را داشته باشد که افراد بخشی از درآمد خود را پس‌انداز کنند یا به شیوه‌‌ای مطلوب آن را مدیریت کنند. اما در بیشتر اوقات تصمیم‌های مالی ضعیف منجر به هزینه‌های بی‌مورد می‌شود. اما به طور کلی کاربرد حسابداری ذهنی بیشتر مفهوم قابل انعطاف‌پذیر بودن آن بیان می‌کند. این مفهوم به این معنا می‌باشد که همه پول‌ها قابل مبادله هستند و افراد می‌بایست بدون توجه به کاربرد یا منشأ آن با همه پول‌ها به طور یکسان رفتار کنند. حسابداری ذهنی دارای کاربرهای زیادی می‌باشد که در این بخش برخی از آنها را بررسی می‌کنیم.

حسابداری ذهنی و تصمیمات اقتصادی: بر اساس مفاهیم حسابداری ذهنی یک فرد در تصمیم‌ گیری‌های مالی، برای ارزیابی و بررسی هر تصمیم یک حساب جداگانه باز می‌کند و سعی می‌کند عواقب هر تصمیم را به تنهایی بررسی کند. بر اساس مطالعات تالر افراد در ارزیابی تصمیم‌ها، آن‌ها را مجزا بررسی می‌کنند و هر گونه تغییر نوع تصمیم و زمان هزینه کردن نیز بر روی نتایج تصمیم آن‌ها اثرگذار می‌گذارد. حسابداری ذهنی باعث می‌شود یک فرد نگاه کلان به سرمایه گذاری‌ها را از دست بدهد. هنگامی که یک فرد تصمیم به خرید چیزی را می‌گیرد چه اتفاقی می‌افتد؟ یک احتمال این است که به دست آوردن آن را یک سود و پولی که بابت آن پرداخت می‌کند را یک زیان بداند.

حسابداری ذهنی و هزینه فرصت: اقتصاددانان و حسابداران از عبارت هزینه فرصت به طور غیرمستقیم در توصیف یکی از پدیده‌های حسابداری ذهنی استفاده می‌کنند. هزینه فرصت یعنی مزیتی که از انصراف در انجام دادن عملی در وضعیت پیش فرض به دست می‌آید. برای مثال فردی تصمیم می‌گیرد یک خودرو خریداری کند در آن لحظه برای او یک وام مناسب با نرخ پایین سود پیشنهاد می‌شود وقتی که او به اندازه کافی پول داشته باشد (وضعیت پیش‌فرض) ممکن است از گرفتن وام منصرف شود و شاید به این فکر کند که چرا باید این وام بگیرد در حالی که پول لازم برای خرید خودرو را دارد؟ اما باید این را مدنظر قرار دهد که اگر پول خود را صرف نکند، این فرصت را به دست می‌آورد که آن را در جای دیگر سرمایه گذاری کرده و سود آن دریافت کند؛ بنابراین اگر نرخ سودی که سرمایه گذاری به دست می‌آورد بیشتر از نرخ سود وام باشد آنگاه بهتر است که از وام استفاده کند در این نوع سیستم‌ها برای از دست ندادن فرصت و عدم پرداخت هزینه فرصت بهتر است که به جای تمرکز بر روی سود یا زیان مرتبط با نقطه مبنایی، بر روی تفاوت بین گزینه‌ها تمرکز شود.

حسابداری ذهنی و ارزیابی متوازن: حسابداری ذهنی بیان می‌کند که شیوه رفتار افراد هنگام برخورد با سود و زیان، متفاوت می‌باشد. در تصمیم گیری‌های مالی همواره فرض بر این است که تصمیم‌ها عقلانی می‌باشد، ولی همواره افراد تحت شرایط مختلف در تصمیم گیری‌های خود احساسات و شناخت‌های شخصی را دخالت می‌دهند. عواملی همچون احساسات (خشم، اضطراب و…)، فرهنگ، شخصیت، دین و… نقش زیادی در تصمیم گیری افراد دارد.

حسابداری ذهنی در سرمایه گذاری

یکی از موارد کاربرد حسابداری ذهنی در سرمایه گذاری‌ها می‌باشد. در واقع سرمایه گذاران در تصمیم‌های مالی از حسابداری ذهنی استفاده می‌کنند. مفهوم کاربردی این موضوع آن است که برای مثال هنگام سرمایه گذاری، یک سرمایه گذار به فکر بهینه کردن سبد سرمایه گذاری خود نمی باشد بلکه سهم‌های خود را به صورت جداگانه و بدون در نظر گرفتن ارتباطی که باهم دارند خریداری می‌کند.

نقش‌های اصلی حسابداری ذهنی کدام اند؟

بر اساس مطالبی که گفته شد، حسابداری ذهنی بر اساس تئوری‌های مختلف، مبتنی بر سه نقش اصلی است که عبارت‌اند از: کدگذاری، طبقه بندی، ارزشیابی.

نقش کدگذاری در حسابداری ذهنی

بر اساس تئوری‌های اقتصادی، نتایج چندگانه در یک مرحله ترکیب و بررسی می‌شوند، اما حسابداری ذهنی بیان می‌کند که افراد در شرایط مختلف محاسبات را به این صورت انجام نمی‌دهند. بر اساس اصول حسابداری ذهنی، شیوه ترکیب نتایج به صورت: تفکیک سودها، یکپارچه کردن زیان‌ها، یکپارچه کردن زیان‌های کم با سودهای زیاد و مجزا کردن سودهای کم از زیان‌های زیاد می‌باشد. از طرفی افراد نه تنها تمایل دارند که معاملات را در قالب پول، کدگذاری کنند بلکه آن‌ها را از نظر خوب یا بد بودن معامله نیز کدگذاری می‌کنند.

نقش طبقه بندی در حسابداری ذهنی

بر اساس مفاهیم حسابداری ذهنی، به طور کلی افراد تمایل به مدیریت پول دارند. در واقع یکی از نکات مهم در فرایند حسابداری ذهنی این است که جریان‌های ورود و خروج پول ابتدا باید مورد شناسایی قرار گیرند و بعد به حساب‌های مناسب ذهنی، تعمیم شوند. بر اساس تحقیق صورت گرفته، حساب‌هایی که افراد استفاده می‌کنند عبارت‌اند از: حساب مخارج (برای مثال هزینه‌های زندگی و…) که در بودجه کلی طبقه بندی می‌شوند، حساب ثروت که به صورت حساب (برای مثال حساب پس‌انداز، بازنشستگی و…) طبقه بندی می‌شود و حساب درآمد که به وسیله منبع آن (برای مثال حقوق ماهیانه، هدیه و…) طبقه بندی می‌شوند.

نقش ارزشیابی در حسابداری ذهنی

همان‌طور که اشاره شد افراد نتایج را کدگذاری می‌کنند و سودها را به جای اینکه با هم جمع کنند، از هم تفکیک می‌کنند و همچنین معاملات را به حساب‌های ذهنی خود جهت کنترل رفتار یا دستیابی به اهداف دیگر، طبقه بندی می‌کنند. این اقدامات چگونگی ارزشیابی معاملات را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

مزایای حسابداری ذهنی کدام است؟

حساب‌های ذهنی شبیه حساب‌های بانکی است این حساب‌های ذهنی به افراد کمک می‌کند تا پول خود را مدیریت کنند و طبق آن تصمیم گیری کنند که پول را صرف چه کاری کنند. حسابداری ذهنی کمک می‌کند تا فرد بداند در طول سال‌های زندگی خود چه مقدار پس‌انداز و سرمایه گذاری کرده و اینکه برای چالش‌های مالی روزانه خود چه مقدار باید هزینه کند. در واقع حسابداری ذهنی به شناسایی و طبقه بندی اهدافی که یک فرد در نظر دارد کمک می‌کند. همچنین موجب می‌شود افراد عملکرد‌های سرمایه گذاری خود را بررسی و ارزیابی کنند و در ارتباط با مشتریان بتوانند رابطه قوی با آن‌ها برقرار کنند.

معایب حسابداری ذهنی کدام است؟

اگرچه حسابداری ذهنی دارای مزیت‌هایی می‌باشد اما در کنار این مزیت‌ها دارای معایب و مشکلاتی نیز هست که در ادامه با آن آشنا خواهیم شد. شخصی را تصور کنید که در محل کار خود پاداش دریافت می‌کند و به جای پس‌انداز آن یا پرداخت بدهی، با آن به عنوان پول سرگرم کننده رفتار می‌کند و آن را در یک تعطیلات مجلل خرج می‌کند. در این حالت، این فرد اثرات منفی و معایب حسابداری ذهنی را با در نظر گرفتن جدا شدن از درآمد عادی خود، به نمایش گذاشته است.

برای جلوگیری از مشکلات حسابداری ذهنی، باید مطمئن شد که سودمندترین روش استفاده از پول را بدون توجه به منبع آن در گرفت. اگر بدهی یا سایر تعهدات مالی مهم برای پرداختن وجود دارد باید قبل از صرف هزینه برای موارد غیر ضروری اقدام به پرداخت آن‌ها کرد. همچنین یکی دیگر از معایب حسابداری ذهنی عدم انعطاف پذیری می‌باشد که در این مورد فرد قادر به تنظیم اهداف و مدیریت هزینه‌ها بر اساس اطلاعات مالی روز دنیا نیست. در واقع حسابداری ذهنی می‌تواند درک فرد از پول را مخدوش کند و او را وادار کند تا به جای استفاده از عقل و اتخاذ تصمیم درست، بر اساس تمایلات پول را خرج کند. اما می‌توان راهکار‌هایی را برای از بین بردن این عادت‌های مالی نامناسب ارائه کرد، تا جلوی این تصمیمات اشتباه را گرفت. بهترین راهکار برای جلوگیری از اثرات منفی حسابداری ذهنی این است که همیشه قبل از خرج کردن پول فکر کرد و سپس تصمیم گرفت. به عبارتی فکر کردن قبل از عمل موجب می‌شود تا فرد با برنامه ریزی اصولی، تصمیم‌های مناسبی را بگیرد.

سخن پایانی

انسان‌ها در شرایط مختلف تصمیم‌های متفاوتی می‌گیرند این تصمیم‌ها می‌تواند درست یا غلط باشند. یکی از مواردی که تصمیم گیری مناسب برای آن تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی می‌گذارد موارد مالی است. به عبارتی باید در تصمیم گیری‌های مالی به صورت عقلانی عمل کرد و از تصمیم‌های احساسی دوری کرد. یکی از بهترین راه کار‌ها برای یک تصمیم گیری درست و اصولی استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری شخصی است. نرم‌افزارهای حسابداری شخصی با امکانات و قابلیت‌هایی که دارند مدیریت و کنترل دقیقی بر امور مالی در اختیار فرد قرار می‌دهند. از جمله نرم‌افزارهای حسابداری که مدیریت مالی دقیقی را در اختیار افراد قرار می‌دهد نرم‌ افزار حسابداری شخصی محک است. نرم‌افزار حسابداری شخصی محک با ارائه امکانات و قابلیت‌های ویژه هچون مدیریت هزینه‌ها، ثبت حساب‌ها، مدیریت هزینه‌ها، مدیریت کارت‌های بانکی، ثبت تراکنش‌های بانکی، ارائه گزارش‌های کاربردی و… پاسخگوی نیازهای مالی افراد می‌باشد.

منبع: Investopedia , behavioraleconomics