حسابداری بر دو مبنای اصلی حسابداری تعهدی و نقدی استوار است. حسابداری تعهدی به عنوان یکی از روش‌های استاندارد حسابداری در بسیاری از سازمان و شرکت‌ها استفاده می‌شود. این روش حسابداری تصویر دقیقی از وضعیت مالی شرکت فراهم می‌کند که در تصمیم گیری‌ها و مدیریت منابع تأثیر زیادی دارد. بر اساس حسابداری تعـهدی، درآمدها زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که تحقق یابند. با ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با دو نوع اصلی از انواع حسابداری، یعنی حسابداری تعهدی و نقدی و نکات مهم مربوط به آنها بیشتر آشنا شویم.
فهرست مطالب
حسابداری تعهدی چیست؟
در علم حسابداری، زمان تأثیر بسیار زیادی در ثبت و مدیریت رویدادهای مالی در سازمان‌ها و شرکت‌ها دارد. زمان ثبت و شناسایی پرداخت‌ها و دریافتی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و در تصمیم‌گیری‌های مالی مدیران و کنترل منابع نقش مهمی دارد. حسابداری تعهدی یک روش حسابداری است که عملکرد و موقعیت یک شرکت را از طریق شناسایی رویدادهای مالی و اقتصادی بدون در نظر گرفتن زمان انجام معاملات نقدی اندازه گیری می‌کند. در این روش، درآمد و هزینه‌ها زمانی ثبت می‌شود که تراکنشی اتفاق افتاده باشد.
به طور کلی در حسابداری تعـهدی، به زمان دریافت وجه توجه نمی‌شود، بلکه زمان تحقق درآمد در شناسایی و ثبت آن اهمیت دارد. برای مثال شخصی مقداری از پس‌انداز خود را در بانک سرمایه گذاری می‌کند و بانک متعهد می‌شود ماهانه سود مشخصی را به او بپردازد. این شخص در ابتدای سرمایه گذاری سودی دریافت نکرده است، اما می‌داند که طبق قراردادی که با بانک بسته است ماهانه مبلغ مشخصی را دریافت خواهد کرد.
یا فرض کنید ارزش سهامی که شخص در یک شرکت، سرمایه گذاری کرده است افزایش یابد. در این صورت سود به شخص تعلق می‌گیرد، این سود در لحظه قابل نقد کردن نیست اما می‌توان آن را بخشی از سرمایه و دارایی حساب کرد. در واقع می‌توان گفت که حسابداری تعهدی به سازمان‌ها و شرکت‌ها این امکان را می‌دهد تا سرمایه‌های نقد نشده خود را بدون توجه به زمان دریافت آن، در گزارش‌های حسابداری مالی خود ثبت کنند.
در ایران، هم سازمان‌ها و شرکت‌های غیردولتی از حسابداری تعـهدی به منظور مدیریت امور مالی خود استفاده می‌کنند و هم سازمان‌های دولتی و نهادهای عمومی به تبعیت از بند ۱ ماده ۲۶ قانون که در اسفندماه ۱۳۹۳ در مجلس تصویب شد، ملزم به استفاده از حسابداری تعهـدی در مدیریت و کنترل امور مالی خود هستند. آیین‌نامه و مفاد اجرایی این قانون توسط وزارت اقتصاد، دیوان محاسبات و همچنین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تهیه شد.
حسابداری تعهدی به علت پیچیدگی تراکنش‌ها و معاملات کسب‌وکارها به وجود آمده است. این روش حسابداری به نوعی برای فروش اعتباری کالا و خدمات و همچنین پروژه‌هایی که سود و درآمد آن در یک بازه زمانی بلندمدت ایجاد می‌شود مناسب‌تر است زیرا درآمدها، هزینه‌ها و بدهی‌ها هنگام وقوع بر روی موقعیت مالی این شرکت‌ها تأثیر گذار خواهد بود. به همین منظور این رویدادها و معاملات مالی در همان دوره مالی که اتفاق می‌افتند، در صورتهای مالی شرکت ثبت می‌شوند تا یک تصویر دقیق از وضعیت مالی شرکت فراهم شود و مدیران و سرمایه گذاران در مورد شرکت و آینده آن تصمیم‌های مناسبی بگیرند.
حسابداری تعهدی، موجب می‌شود شرکت‌ها در مورد دریافت‌ها و پرداخت‌های خود پیش‌بینی دقیقی داشته باشند و منابع و دارایی‌های خود را به درستی برنامه ریزی و مدیریت کنند. همچنین باید به این نکته نیز توجه داشت که حسابداری تعـهدی به علت پیچیدگی‌هایی که دارد، معمولاً هزینه بیشتری نیز در پی دارد.
مزایای حسابداری تعهدی کدام است؟
در بخش قبل با حسابداری تعهدی و مفهوم کلی آن آشنا شدیم. به طور کلی می‌توان گفت استفاده از حسابداری تعـهدی، با شفاف‌سازی ثبت هزینه‌ها و درآمدها باعث می‌شود دقت و صحت گزارشگری مالی بهبود یابد. علاوه بر این حسابداری تعـهدی مزایایی دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد:
- در حسابداری تعهدی، درآمدها به محض تحقق، شناسایی و ثبت می‌شوند، بدهکاران مرتبط با آن شناسایی و قابلیت پیگیری و وصول مطالبات افزایش می‌یابد.
- بهبود پاسخگویی مدیران به واسطه ارائه تصویر جامعی از عملکرد آنها بر حسب درآمدهای کسب شده و منابع مصرف شده
- میـزان درآمدهـای وصـول نشده هر دوره مالی را مشخص و امکان برنامه ریزی برای آنها را فراهم می‌کند.
- امکان تهیه اطلاعات کامل و جامعی از منابع، موجودی‌ها و میزان دارایی‌ها در دوره‌های زمانی مختلف فراهم می کند.
- حسابداری تعهدی با استفاده از اطلاعات حاصل از نرم‌افزار حسابداری میزان بودجه لازم برای هر پروژه را برآورد می‌کند.
- موجب انعطاف پذیری در مدیریت مالی سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌شود.
- مدیریت و کنترل دقیقی بر مطالبات و بدهی‌ها فراهم می کند.
- موجب دسترسی آسان به اطلاعات، درآمدها و هزینه‌ها در هر دوره مالی می‌شود.
- موجب افزایش ﻛﺎﺭﺍیی ﻭ ﺍﺛﺮ ﺑﺨشی ﻣﻨﺎﺑﻊ در سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌شود.
- منجر به ﺑﻬﺒﻮﺩ ﺍﺭﺯﻳﺎبی ﻋﻤﻠﻜﺮﺩ سازمان بر مبنای شاخص‌های مالی می‌شود.
- استهلاک را محاسبه و آن را به عنوان هزینه در هر دوره مالی ثبت می‌کند.
- امکان ارزیابی عملکرد مدیران در دوره‌های مختلف را فراهم می‌کند.
- و…
معایب حسابداری تعهدی
سیستم حسابداری تعهدی علاوه بر مزایای فراوانی که برای سازمان‌ها و شرکت‌ها به ارمغان می‌آورد دارای معایبی نیز هست؛ از جمله این که جریان منافع اقتصادی ناشی از استفاده از حسابداری تعهدی می‌تواند با جریان ورود وجه نقد، تفاوت چشمگیری داشته باشد. این روش حسابداری پیچیدگی‌های زیادی دارد به نحوی که برای درک صورتهای مالی حاصل از آن می‌بایست از دانش بالایی در این زمینه برخوردار بود. همچنین حسابداری تعهدی هزینه‌های بیشتری نسبت به سایر روش‌های حسابداری دارد.
تأثیر حسابداری تعهدی بر انواع حساب
استفاده از حسابداری تعهدی مزایای فراوانی برای سازمان‌ها و شرکت‌ها دارد و در افزایش بهره‌وری و رشد آنها تأثیر بسیار زیادی دارد. در این بخش از مقاله به بررسی تأثیر حسابداری تعهدی بر روی انواع حساب‌ها در سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌پردازیم.
تأثیر حسابداری تعهدی بر روی درآمدها
درآمد از بخش‌های مهمی است که حسابداری تعهدی تأثیر زیادی بر روی آن دارد. در بررسی سود عملیاتی یا ناخالص، درآمد یکی از بخش‌های مهمی است که می‌بایست به آن توجه ویژهای شود. استفاده از شیوه حسابداری تعهدی، کمک زیادی در مدیریت و کنترل امور مالی می‌کند به نحوی که وضعیت و میزان درآمدها و منابع را شناسایی می‌کند و در مدیریت و برنامه ریزی آن تأثیر می‌گذارد.
تأثیر حسابداری تعهدی بر دارایی‌ها
از بخش‌های مهم دیگری که حسابداری تعهدی بر آن تأثیر گذاشته است، بخش دارایی‌ها می‌باشد. دارایی‌ها از جمله بخش‌هایی می‌باشد که در ترازنامه هر سازمان یا شرکت گزارش می‌شود. در حسابداری تعهدی مبالغی که بعد از فروش کالا در تاریخ مشخصی وصول می‌شود در حساب‌های دریافتی شرکت ثبت می‌شود، به نحوی که در پایان سال و هنگام ارائه ترازنامه و گزارش‌ها می‌توان متوجه این شد که به مجموع دارایی‌ها، مبلغ فروش رفته کالا اضافه شده است.
تأثیر حسابداری تعهدی بر هزینه‌ها
در اداره و مدیریت یک کسب و کار هزینه‌های زیادی وجود دارد که می‌بایست در پایان هر دوره مالی پرداخت شوند. هزینه‌هایی از قبیل سود سهام پرداختی، هزینه استهلاک و همچنین حق سنوات کارکنان و… از جمله این هزینه‌ها هستند. حسابداری تعهدی با شناسایی و گزارش این هزینه‌ها، امکان مدیریت و کنترل دقیق آنها را فراهم می‌کند و موجب می‌شود که هر یک از این هزینه‌ها در زمان مناسب و متناسب با منابع مالی پرداخت شود.
تأثیر حسابداری تعهدی بر بودجه
امروزه یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین امور حسابداری، بودجه بندی اصولی و مناسب منابع مالی است که اگر به درستی انجام نشود در آینده مشکلات زیادی را در پی خواهد داشت. بودجه بندی مناسب منابع موجب ارتقای شاخص‌های عملکردی سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌شود. حسابداری تعهدی با شناسایی هزینه‌ها، درآمدها و ارائه گزارش‌های کاربردی از منابع، شرایطی را فراهم می‌کند تا بودجه بندی به صورت صحیح و اصولی و متناسب با منابع صورت گیرد.
صورتهای مالی حسابداری تعهدی
صورتهای مالی از معیارهای مهم در سنجش و بررسی وضعیت مالی سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌باشد. نحوه‌ی تهیه و تنظیم صورتهای مالی از جمله مواردی است که می‌بایست در حسابداری تعهدی به آن توجه ویژهای داشت. اطلاعاتی که از طریق این صورتهای مالی به دست می‌آید تأثیر زیادی بر روی تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، موفقیت و شکست یک شرکت دارد. به همین منظور صورتهای مالی باید بر اساس حسابداری تعهدی و متناسب با اصل تطابق تهیه شوند. در حسابداری تعهدی توجه به صورتهای مالی و گزارش‌های زیر ضروری است.
- ترازنامه یا صورت وضعیت مالی شرکت
- گزارش تغییر در وضعیت مالی شرکت
- گزارش تراز عملیاتی هر یک از پروژه‌ها
- گزارش تطبیقی عملیات، متناسب با بودجه هر یک از پروژه‌ها
- گزارش گردش حساب و تغییرات در منابع مالی شرکت
- صورت مقایسه بودجه و عملکرد کلی شرکت
حسابداری نقدی یا حسابداری وجوه نقد چیست؟
حسابداری نقدی یکی از انواع مبانی حسابداری مبتنی بر دریافت وجه نقد است. این روش حسابداری ساده و سرراست است. معاملات فقط در صورت ورود یا خارج شدن پول از حساب، ثبت می‌شوند. حسابداری نقدی برای شرکت‌های بزرگ یا شرکت‌هایی با منابع زیاد، به درستی کار نمی‌کند زیرا می‌تواند وضعیت مالی شرکت را پنهان کند. مشاغل کوچک معمولاً از حسابداری نقدی استفاده می‌کنند، زیرا ساده و آسان است و تصویر واضحی از میزان تجارت در اختیار قرار می‌دهد. اما به طور کلی شرکت‌ها ملزم به استفاده از حسابداری تعهدی تحت اصول حسابداری عمومی پذیرفته شده هستند.
از طرفی حسابداری وجوه نقد یک روش حسابداری است که در آن رسیدهای پرداخت در دوره دریافت آنها ثبت می‌شود و هزینه‌ها در دوره‌‌ای که در آن پرداخت می‌شوند، ثبت می‌شوند. به عبارت دیگر، درآمد و هزینه‌ها به ترتیب هنگام دریافت و پرداخت پول ثبت می‌شوند. وقتی معاملات به صورت نقدی ثبت می‌شوند، با تأخیر از زمان انجام معامله، بر دفاتر شرکت تأثیر می‌گذارند. در نتیجه، حسابداری نقدی اغلب از دقت کمتری نسبت به حسابداری تعهدی در کوتاه مدت برخوردار است.
مزایای حسابداری نقدی
- سهولت در استفاده از آن به دلیل سادگی
- سهولت در اجرا و جمع آوری اطلاعات
- ارائه گزارش‌های قابل اعتماد با امکان مقایسه آنها با یکدیگر
- پایین بودن هزینه‌ها به دلیل نیاز کمتر به مهارت‌های حسابداری
معایب حسابداری نقدی
- عدم رعایت اصل تطابق هزینه‌ها با درآمد
- عدم امکان ارزیابی عملکرد مدیران شرکت
- نامشخص بودن میزان مطالبات
- نامشخص بودن میزان بدهی‌ها، به جهت برنامه ریزی و تأمین منابع مالی
- عدم شناسایی و ثبت دارایی‌های ثابت
- عدم امکان مدیریت منابع مالی و هزینه‌ها
تفاوت حسابداری نقدی و تعهدی
تفاوت حسابداری نقدی و تعهدی چیست؟ با توجه به مطالب گفته شده به راحتی می‌توان متوجه شد که چرا در بسیاری از کشور‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها حسابداری تعهدی جایگزین حسابداری نقدی شده است. امروزه با توجه به حجم بالای معاملات و فعالیت‌های اقتصادی کلان در بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها، استفاده از سیستم حسابداری تعهدی، موجب شفاف سازی و شناسایی درآمدها، هزینه‌ها، اموال و دارایی‌ها می‌شود و از هدر رفتن منابع و خطا‌های احتمالی آینده جلوگیری می‌کند.
بر اساس حسابداری تعهدی، درآمدها زمانی شناسایی و در دفاتر حسابداری ثبت می‌شوند که تحقق یابند. همچنین در این روش حسابداری، هنگامی که یک شرکت متحمل هزینه می‌شود، معامله به عنوان یک بدهی قابل پرداخت در ترازنامه و به عنوان هزینه در صورت سود و زیان ثبت می‌شود. اما در سیستم حسابداری نقدی درآمد و هزینه‌ها هنگام دریافت و پرداخت وجه ثبت می‌شوند. در حسابداری نقدی اموال و دارایی‌های ثابت در بخش هزینه‌ها ثبت می‌شود به همین دلیل کنترل و اثبات تمامیت آنها تا حد زیادی کاهش می‌یابد. همچنین حسابداری نقدی در شرکت‌ها و کسب و کار‌های کوچک کاربرد دارد. اما حسابداری تعهدی به طور گسترده در سازمان‌ها، شرکت‌ها و بسیاری از کسب و کار‌ها استفاده می‌شود.
اقلام تعهدی در حسابداری چیست؟
اقلام تعهدی درآمدهای به‌دست‌آمده یا هزینه‌های متحمل شده‌ای هستند که بر درآمد خالص شرکت و بر صورت سود و زیان تأثیر می‌گذارند، اما هنوز به صورت پول نقد مبادله نشده اند. اقلام تعهدی همچنین بر ترازنامه تأثیر می‌گذارد، زیرا دارایی‌ها و بدهی‌های غیرنقدی را نیز شامل می‌شوند. برای مثال، اگر یک شرکت برای یک مشتری کالا یا خدماتی ارائه کند و دریافت نقدی را به آینده موکول کند، آنگاه این معامله یک درآمد تعهدی به حساب می‌آید و در حساب‌های دریافتی ثبت می‌شود. به همین ترتیب، اگر یک شرکت برای یک تأمین‌کننده کالا یا خدماتی دریافت کند و پرداخت نقدی را به آینده موکول کند، آنگاه این معامله یک هزینه تعهدی به حساب می‌آید و در حساب‌های پرداختی ثبت می‌شود.
اقلام تعهدی براساس اصول تعهدی حسابداری شناسایی می‌شوند که برای گزارش درآمد و هزینه در زمانی که به‌دست‌آمده یا متحمل شدهاند، استفاده می‌شود. این روش با روش نقدی حسابداری که فقط معاملات نقدی را ثبت می‌کند، متفاوت است. اقلام تعهدی با استفاده از ثبت‌های روزانه تعدیل‌کننده در پایان هر دوره حسابداری ایجاد می‌شوند.
فرض تعهدی در حسابداری چیست؟
فرض تعهدی در حسابداری به این معنی است که باید درآمدها به محض تحقق و هزینه‌ها به محض پرداخت و بدون توجه به دریافت یا پرداخت وجه نقد شناسائی شوند. این فرض بر تحقق درآمدها، پرداخت هزینه‌ها و تطابق هزینه‌ها با درآمدهای شناسایی شده، تأکید دارد. بر اساس حسابداری تعهدی، تعهد زمانی اتفاق می‌افتد که کالا یا خدمات یک شرکت قبل از دریافت وجه تحویل داده شود یا اینکه یک شرکت کالا یا خدماتی را قبل از پرداخت هزینه، دریافت کند. به‌عنوان‌مثال، هنگامی که یک شرکت با شرایط اعتباری از پیش تعیین شده کالا یا خدماتی را می‌فروشد، وجوه حاصل از فروش به عنوان درآمد تعهدی محسوب می‌شود.
ابزار ثبت اسناد حسابداری تعهدی
همان‌طور که در ابتدای مقاله به آن اشاره کردیم حسابداری تعهدی پیچیدگی زیادی دارد و برای درک آن نیاز به دانش کافی در زمینه حسابداری می‌باشد. امروزه در کنار رشد و توسعه علوم حسابداری، ابزار‌های کاربردی طراحی و توسعه داده شدهاند که انجام بسیاری از امور پیچیده حسابداری را با بیشترین دقت و در کمترین زمان امکان‌پذیر کرده اند. نرم‌افزار حسابداری از جمله ابزار‌های پرکاربرد در حسابداری است که در مدیریت و انجام امور مالی و حسابداری در سازمان‌ها و شرکت‌ها نقش بسیار زیادی دارد. علاوه بر این در حسابداری تعهدی، نرم‌افزار حسابداری با ثبت و مدیریت اسناد وصول نشده، برآورد دقیقی از وضعیت مالی شرکت را گزارش می‌دهد.
نرم افزار حسابداری محک یکی از ابزار‌های بسیار کاربردی در زمینه حسابداری است. نرم افزار حسابداری کمک می‌کند اسناد و اطلاعات مالی بر اساس حسابداری تعهدی در سیستم حسابداری ثبت شوند. همچنین این نرم‌افزار با امکانات و قابلیت‌های ویژه خود مدیریت و کنترل دقیقی بر امور مالی و حسابداری در اختیار سازمان‌ها و شرکت‌ها قرار می‌دهد و بستر امنی را برای محافظت از اطلاعات مالی آنها فراهم می‌کند.
سخن پایانی
حسابداری در دنیای پیچیده امروز نقش بسیار مهمی در مدیریت امور مالی و حسابداری سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب و کار‌های بزرگ و کوچک دارد. حسابداری با شناسایی زمان‌های مناسب مالی از قبیل زمان‌های دریافت، پرداخت و… در مدیریت و برنامه ریزی منابع مالی نقش مهمی دارد. با توجه به نیاز‌ها مختلف سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف امروزه شاخه‌ها و روش‌های مختلفی از حسابداری به وجود آمده است که هریک به نوعی در رفع این نیاز‌ها ایفای نقش می‌کنند. حسابداری تعهدی یکی از این روش‌های حسابداری است که وضعیت مالی شرکت را توصیف می‌کند و معیارهای حسابرسی را بهبود می‌بخشد.
حسابداری تعهدی اطلاعات و گزارش‌های مالی سودمندی را ارائه می‌دهد که موجب بهبود در تخصیص منابع مالی می‌شود. در این مقاله سعی کردیم که به طور جامع و کامل شما را با حسابداری تعهدی، مفاهیم و نکات مربوط به آن و همچنین یکی از بهترین نرم افزارهای حسابداری یعنی نرم افزار حسابداری محک آشنا کنیم.
منبع:
