انواع حسابداری | منظور از حسابرسی (Auditing) چیست؟

حسابداری شامل شاخه‌ها و زیرشاخه‌های متعددی است. هر یک از انواع حسابداری خصوصیات خاص خود را دارد و اهداف معینی را دنبال می‌کند. نقطه مشترک شاخه‌های حسابداری پیگیری، محاسبه و انجام امور مالی شرکت‌ها است. اما حسابداری نوین به ارقام و اعداد ختم نمی‌شود. درک تفاوت‌های شاخه‌های مختلف حسابداری برای حسابداران، کارفرمایان و صاحبان کسب و کارها از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه می‌تواند نقش مهمی در موفقیت شرکت در بلندمدت ایفا کند. در این مطلب به معرفی انواع حسابداری و زیرشاخه‌های هر یک می‌پردازیم. به نظر شما، با توجه به نیازهای مختلف هر کسب و کار، کدام شیوه حسابداری مناسب کدام کسب و کار است؟

فهرست مطالب

برای هر شرکت و کسب و کاری بخش مدیریت مالی و حسابداری قلب تپنده شرکت محسوب می‌شود. هر شرکتی ممکن است بنابر اندازه کسب و کار خود و نوع فعالیتی که انجام می‌دهد روش متفاوتی را برای انجام امور مالی و حسابداری خود اتخاذ کند. قطعا حسابداری یک شرکت بزرگ که حوزه فعالیت گسترده‌ای دارد با حسابداری یک کسب و کار کوچک متفاوت است. همین موضوع باعث اتخاذ روش‌های مختلف حسابداری می‌شود.

نکته قابل‌توجه این است که به عنوان یک حسابدار، مدیر مالی یا صاحب کسب وکار باید بدانید کدام‌یک از انواع روش های حسابداری پاسخگوی نیازهای شما است. ضمن اینکه بعد از آن می‌توانید از نرم افزار حسابداری مناسب برای بهبود روند مدیریت مالی کسب و کار خود بهره ببرید.

انواع حسابداری چیست؟

قبل از پاسخ به این سوال که چند نوع حسابداری داریم باید گفت شاخه‌های مختلف حسابداری یکسان نیستند. برخی روی هزینه‌ها و بهای تمام‌شده تمرکز دارند. برخی از انواع روش های حسابداری مخصوص امور مالیاتی هستند و برخی دیگر برای انجام امور حسابرسی کاربرد دارند. می توان انواع روشهای حسابداری را طبق دسته‌بندی زیر تقسیم‌بندی کرد:

• حسابداری مالی
• حسابداری عمومی
• حسابدرای دولتی
• حسابداری صنعتی (حسابداری بهای تمام‌شده یا حسابداری هزینه‌ها)
• حسابرسی
• حسابداری مدیریت
• حسابداری مالیاتی
• حسابداری کالای امانی
• حسابداری قضایی
• حسابداری اجتماعی

در ادامه به بررسی هر یک از انواع روش های حسابداری، تفاوت‌ها و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم.

حسابداری مالی (Financial Accounting) چیست؟

حسابداری مالی با ثبت و طبقه‌بندی تراکنش‌های مالی یک کسب و کار سروکار دارد. داده‌های انواع حسابداری شرکتها عموما مربوط به سوابق حساب‌ها می‌شود، یعنی مربوط به گذشته است. در حسابداری مالی تراکنش‌های مالی شرکت در قالب گزارش و صورت‌های مالی ارائه می‌شود که مواردی مثل صورت درآمد، ترازنامه، صورت نقدینگی و صورت سود انباشته را شامل می‌شود.

این گزارشات مالی عملکرد شرکت را برای بستانکاران، سهامداران و اداره مالیات مشخص می‌کنند. از انواع حسابداری مالی می توان به حسابداری نقدی و حسابداری تعهدی اشاره کرد.

1. حسابداری نقدی

حسابداری نقدی از جمله روش های حسابداری است که برای کسب و کارهایی که با پول نقد سروکار دارند مناسب است. در این روش حسابداری، حسابدار شرکت فقرات ثبتی هر حساب را به صورت بدهکار و بستانکار ثبت می‌کند. برای مثال، وقتی حسابدار می‌خواهد حواله‌ یک مشتری را ثبت کند، حساب نقدی را بدهکار و حساب عایدی فروش را بستانکار می‌کند. تراکنش‌هایی که ورودی نقدی نداشته باشند در صورت مالی گنجانده نمی‌شوند.

2. حسابداری تعهدی

در شیوه حسابداری تعهدی داده‌های تراکنش‌ها ثبت می‌شود. به این صورت که اطلاعات مربوط به عایدی و هزینه، بدون اینکه پول نقدی ردوبدل شده باشد، ثبت می‌شود. برای مثال، وقتی مستوجب درآمد هستید (مثلا وقتی فاکتور ارسال می‌کنید) و زمانی‌که مستوجب هزینه هستید (مثل وقتی که یک فاکتور دریافت می‌کنید) آن‌ را ثبت می‌کنید.

اصطلاحات مالی و حسابداری نظیر “حساب پرداختنی” و ” حساب دریافتنی” مفهوم این شیوه از حسابداری را به خوبی نمایان می‌کنند. حساب دریافتنی پولی است که شرکت شما از مشتری طلب دارد. در عین حال، وقتی مشتری بدهی خود را به شرکت می‌پردازد بدهی او به حساب پرداختنی تسویه می‌شود.

هر شرکتی بنابر نیازها و نوع فعالیت خود می‌تواند یکی از دو روش را برای انجام امور حسابداری خود مورداستفاده قرار دهد. معمولا کسب و کارهای کوچک از شیوه حسابداری مالی نقدی استفاده می‌کنند و شرکت‌های بزرگ و سهامی عام شیوه حسابداری مالی تعهدی را پیش می‌گیرند.

تفاوت حسابداری نقدی با حسابداری تعهدی چیست؟

حسابداری نقدی، روش حسابداری است که بر پایهٔ دریافت و پرداخت وجه نقد استوار است. در این سیستم هرگونه تغییر در وضعیت مالی مؤسسه با مبادله وجه نقد امکان‌پذیر است و درآمدها زمانی شناسایی و ثبت می‌شوند که وجه نقد از آنها دریافت شود. در حسابداری تعهدی، زمان وصول وجه مبنا قرار نمی‌گیرد و در مبنای تعهدی کامل، درآمدها زمانی، شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می‌شوند که دریافت می‌شوند. در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درآمد، هنگامی است که درآمد به صورت قطعی مشخص شده است. پس زمان وصول وجه در این روش مورد توجه نیست.

حسابداری عمومی (Public Accounting) چیست؟

در واقع حسابداری عمومی نوع خاصی از انواع حسابداری نیست، بلکه به خدماتی اشاره دارد که بنگاه‌ها و شرکت‌های حسابداری و موسسات خدمات مالی به مشتریان خود ارائه می‌دهند. مشتریان این موسسات می‌تواند طیف وسیع اشخاص حقیق و حقوقی، کسب وکارهای خدماتی، تجاری و بازرگانی، تولیدی، فروشگاه‌ها و غیره را شامل شود.

حسابداران عمومی بنابر نیاز مشتریان خدمات ارائه می‌دهند که می‌تواند شامل حسابداری مالیاتی و تهیه اظهارنامه مالیاتی، تهیه صورت حقوق و دستمزد، حسابرسی، تحلیل صورت‌های مالی و مشاوره شود. ضمن اینکه با توجه به تاثیر فناوری بر حسابداری و تغییرات شگرفی که در این حوزه ایجاد شده، حسابداران عمومی می‌توانند در مقام مشاوره، مشتریان را برای تهیه، آموزش و استفاده از نرم افزارهای حسابداری، تعریف استراتژی‌های کسب و کار و موضوعاتی که نیاز به تجربه و کمک یک متخصص مجرب دارد راهنمایی کنند.

حسابداری دولتی (Governmental Accounting) چیست؟

از دیگر انواع حسابداری باید به حسابداری دولتی اشاره کرد که در آن ردگیری و گزارش‌دهی از سرمایه و تراکنش‌های مالی بر اساس استانداردهای حسابداری دولتی انجام می‌گیرد. در این نوع حسابداری تمامی نهادهای دولتی اعم از محلی، استانی و کشوری حساب‌های درآمد و هزینه خود را طوری ثبت و ارائه می‌کنند که میزان مصرف بودجه و باقیمانده آن برای عموم مردم و همچنین دولت روشن و مشخص باشد. این نوع حسابداری بر روی درآمد و هزینه‌های دولت تمرکز دارد.

نهادهای دولتی معمولا از پنج نوع حساب استفاده می‌کنند:

• حساب مستقل عمومی
• حساب مستقل وجوه دریافتی بابت خدمات خاص
• حساب مستقل درآمدهای اختصاصی
• حساب مستقل پروژه‌های عمرانی
• حساب مستقل تامین مالی  بازپرداخت دیون بلندمدت

حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده (Cost Accounting) چیست؟

حسابداری صنعتی که با عناوین حسابداری بهای تمام شده و حسابداری هزینه ها نیز خوانده می‌شود، تمامی هزینه‌های یک شرکت اعم از هزینه‌های ثابت و متغیر را ثبت، تحلیل و گزارش می‌کند. این هزینه‌ها معمولا به فرایند تولید یک محصول مرتبط هستند. از این رو، حسابداری بهای تمام شده برای کارخانه‌ها و تولیدکنندگان مناسب است، هرچند در کسب و کارهای خدماتی نیز قابل‌استفاده است. این نوع حسابداری خود به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود:

حسابداری بهای تمام شده استاندارد (Standard Cost Accounting)

حسابداری بهای تمام شده استاندارد تفاوت‌های بین هزینه‌های تولید یک محصول و تمام هزینه‌های جانبی مرتبط با آن محصول را شناسایی و تحلیل می‌کند. به مجموع این هزینه‌ها، هزینه های استاندارد گفته می‌شود. هزینه‌هایی مثل، هزینه تولید محصول، هزینه مواد اولیه، هزینه کارگر و هزینه های سربار، مثل هزینه مصرف برق، همگی عواملی هستند که هزینه استاندارد را تعیین می‌کنند.

هزینه استاندارد ابزار خوبی برای برنامه‌ریزی استراتژی یک کسب و کار است، اما در واقع، با هزینه واقعی تفاوت دارد. به این تفاوت اصطلاحا “مغایرت” گفته می‌شود. استفاده از حسابداری بهای تمام شده استاندارد کمک بسیار زیادی به پیدا کردن مغایرت‌ها و شناسایی دلایل بروز این مغایرت‌ها می‌کند.

حسابداری بهای تمام شده مبتنی بر فعالیت (Activity-based cost accounting)

حسابداری بهای تمام شده مبتنی بر فعالیت (یا ABC) تمامی فعالیت‌ها، عملیات و اقدامات مرتبط با تولید یک محصول یا ارائه یک سرویس را شناسایی و هزینه‌های مربوط به هر کدام را مشخص می‌کند. سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت در پنج گام هزینه‌ها را شناسایی و مشخص می‌کند:

• فعالیت‌های پرهزینه مرتبط با تولید یک محصول را شناسایی می‌کند.
• هزینه‌های جانبی و هزینه سربار را به فعالیت‌های شناسایی‌شده در مرحله قبل اضافه می‌کند.
• محرک هزینه مرتبط با هر فعالیت را شناسایی می‌کند.
• یک نرخ سربار ازپیش تعیین‌شده برای هر فعالیت محاسبه می‌کند.
• به محصولات هزینه سربار معینی اختصاص می‌دهد.

حسابداری بهای تمام شده مبتنی بر فعالیت به مدیران و صاحبان کسب و کارها کمک می‌کند تا عوامل محرک هزینه و هزینه‌های جانبی و سربار را شناسایی کنند و در نتیجه بتوانند عوامل و فعالیت‌های هزینه‌سازی را که هیچ ارزشی برای سازمان خلق نمی‌کنند حذف کرده و هزینه‌ها را کاهش دهند.

حسابداری ناب (Lead Accounting)

حسابداری ناب عوامل اتلاف در عملیات را شناسایی و حذف می‌کند. درحالی‌که حسابداری سنتی برای پشتیبانی از تولید انبوه طراحی شده است، حسابداری ناب روی بهبود بهره‌وری عملکرد کلی مدیران تمرکز دارد. حسابداری ناب به کسب و کارها کمک می‌کند تا روش‌هایی برای شناسایی و حذف عوامل اتلاف پیدا کنند، کیفیت محصولات و خدمات را بالا ببرند، به فرایند تولید سرعت ببخشند و بهره‌وری را افزایش دهند.

حسابداری هزینه حاشیه ای (Marginal Cost Accounting)

 حسابداری هزینه حاشیه ای به افزایش یا کاهش هزینه تولید یک واحد محصول بیشتر یا ارائه خدمات به یک مشتری بیشتر اشاره دارد. برای محاسبه هزینه حاشیه ای، یک کسب و کار نقطه زمانی خاصی را معین می‌کند که در آن افزایش تولید یا خدمات، میانگین هزینه تولید یک فقره محصول را بالا برده باشد. شناسایی و درک هزینه حاشیه ای یک محصول به مدیران شرکت کمک می‌کند تا میزان سودآوری یک محصول را ارزیابی کرده و تصمیمات آگاهانه اتخاذ کنند. همچنین، یکی از ابزارهای لازم برای قیمت گذاری محصولات محسوب می‌شود.

حسابداری مدیریت (Managerial Accounting) چیست؟

هدف اصلی حسابداری مدیریت این است که میزان سود را به حداکثر و میزان ضرر را به حداقل برساند. حسابداری مدیریت اطلاعات مالی را شناسایی، ارزیابی، تحلیل و تفسیر کرده و در اختیار مدیران قرار می‌دهد. این اطلاعات به مدیران و صاحبان کسب و کار کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه بگیرند. چند نمونه از تکنیک‌های حسابداری مدیریت شامل موارد زیر می‌شوند:

تحلیل حاشیه: این روش بهینه سازی تولید را بررسی می‌کند و شامل محاسبه نقطه سر به سر و تعیین ترکیب بهینه فروش برای محصولات شرکت می‌باشد.

تحلیل محدودیت: تحلیل محدودیت به شناسایی عوامل ناکارآمد و تاثیر این عوامل روی توانایی شرکت در سودسازی و سودآوری کمک می‌کند.

بودجه بندی سرمایه: این تکنیک برای تجزیه و تحلیل اطلاعاتی است که مدیران برای تصمیم گیری در مورد مخارج و هزینه‌ها لازم دارند. حسابداران مدیریت یافته‌های خود را به مدیران و صاحبان شرکت ارائه می‌کنند و این یافته‌ها و اطلاعات برای تصمیم گیری درباره بودجه بندی شرکت استفاده می‌شود.

پیش بینی و تحلیل روند: این تکنیک الگوها و رویه‌های‌ هزینه‌های محصول را مشخص کرده و مغایرت‌های غیرمعمول را از مقادیر پیش بینی‌شده شناسایی می‌کند.

منظور از حسابرسی (Auditing) چیست؟

در واقع حسابرسی یک نوع معاینه عینی است و برای ارزیابی گزارشات و صورت‌های مالی شرکت‌ها، چه به صورت درون سازمانی و چه از طرف نهادهای دولتی مثل سازمان امور مالیاتی کشور، انجام می‌شود. انواع حسابرسی به شرح زیر است:

1. حسابرسی داخلی یا درون سازمانی: این نوع حسابرسی یک نوع ابزار مدیریتی است و برای بهبود فرایندها و نظارت بهتر روی فعالیت‌های درون سازمانی استفاده می‌شود.
2. حسابرسی خارجی یا مستقل از سازمان: این نوع حسابرسی معمولا توسط بنگاه‌ها و خدمات‌دهندگان حسابداری انجام می‌شود و هم بازبینی صورت‌های مالی شرکت را شامل می‌شود، هم نظارت داخلی را دربرمی‌گیرد. همچنین، نظر حسابرسان در گزارش حسابرسی گنجانده می‌شود.
3. حسابرسی سازمان امور مالیاتی: در این نوع حسابرسی، اطلاعات مالی یک شرکت بازبینی و بررسی می‌شود تا مشخص شود بنابر قوانین مالیاتی، اطلاعات درست به سازمان امور مالیاتی ارائه و اظهار شده است.

حسابداری قضایی (Forensic Accounting) چیست؟

حسابداری قضایی ترکیبی از مهارت‌های حسابداری، حسابرسی و تجسس است. در این نوع حسابداری اموال افراد و شرکت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. حسابداران قضایی مدارک و شواهد مالی را جمع‌آوری کرده و یافته‌های خود را در قالب گزارش در اختیار مراجع قانونی قرارمی‌دهند. از این نوع حسابداری در پرونده‌های کلاه برداری و اختلاس استفاده می‌شود، چراکه ماهیت و وسعت جرائم مالی را به تفصیل و با جزئیات کامل مشخص می‌کند.

حسابداری مالیاتی (Tax Accounting) چیست؟

در حسابداری مالیاتی، به جای صورت‌های مالی عمومی، تمرکز بر روی مالیات است. حسابداری مالیاتی تراکنش‌هایی را مدنظر قرار می‌دهد که برای شرکت بار مالیاتی دارند و روی مواردی تمرکز دارد که با محاسبه مالیات بر دارایی و تهیه اظهارنامه مالیاتی مرتبط است. این نوع حسابداری پیرو قوانین و دستورالعمل‌های سازمان امور مالیاتی است؛ قوانینی که اشخاص حقیقی و حقوقی، هنگام تهیه اظهارنامه مالیاتی، باید موبه‌مو از آن تبعیت کنند.

حسابداری مالیاتی از این بابت اهمیت دارد که قوانین مالیاتی پیچیده هستند و معمولا دچار تغییرات می‌شوند. هدف اصلی حسابداری مالیاتی تعیین دیون مالیاتی و گزارش درست آن به‌وسیله فرم‌های معتبر مالیاتی به سازمان امور مالیاتی کشور است. به دلیل پیچیدگی قوانین مالیاتی به شرکت‌ها و کسب و کارهای مختلف توصیه می‌شود از حسابداران مالیاتی مجرب کمک بگیرند.

حسابداری امانی (Fiduciary Accounting) چیست؟

این شاخه از حسابداری مربوط به مدیریت اموال و املاکی است که یک شخص یا شرکت به شخص یا شرکت دیگری سپرده است. حسابداران امانی کلیه حساب‌ها و فعالیت‌هایی را که مربوط به اداره و قیمومیت دارایی‌های غیر است مدیریت می‌کنند. قوانین و الزامات حسابداری امانی در هر کشوری متفاوت است.

حسابداری اجتماعی (Social Accounting) چیست؟

حسابداری اجتماعی نوعی از حسابداری است که طبق آن یک کسب و کار میزان اثرگذاری فعالیت‌های خود روی جامعه را می‌سنجد. لازمه این نوع حسابداری بررسی تمام فعالیت‌های یک شرکت و ثبت اثراتی است که هر نوع فعالیت روی افراد و محیط زیست می‌گذارد. در واقع، حسابداری اجتماعی با دارایی‌های مالی کاری ندارد، بلکه رفتارهای تجاری و نوع تاثیر این رفتارها را مورد بررسی قرار می‌دهد. هر نوع کسب و کاری با هر اندازه‌ای می‌تواند از حسابداری اجتماعی بهره ببرد.

اصطلاح “دارایی اجتماعی” شاید کمی گیج‌کننده باشد، اما شامل تمام راه‌هایی است که یک مصرف‌کننده یا مشتری به یک برند نگاه می‌کند. بیشتر این دیدگاه‌ها بستگی به عملکرد و رفتار برندها دارد. برای مثال، از نوع برخورد با مشتری گرفته تا تمهیداتی که یک شرکت می‌اندیشد تا به کاهش آلودگی محیط زیست کمک کند، همه و همه دارایی اجتماعی محسوب می‌شوند و حسابداری اجتماعی با این دارایی‌ها کار دارد.

حسابداری اجتماعی پدیده‌ای است که در قرن بیستم شروع به شکل‌گیری کرد و ریشه در فشارهایی دارد که جنبش‌های زیست‌محیطی به عملکرد و فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ وارد کردند. همچنین، نیاز به شفافیت بیشتر فعالیت‌های شرکت‌ها و تاثیرات این فعالیت‌ها باعث شده است استفاده از حسابداری اجتماعی روزبه‌روز بیشتر شود.

نیاز هر کسب و کار به روش حسابداری خاص خود

در این مطلب با انواع حسابداری آشنا شدیم و حال می‌توانید انواع حسابداری را نام ببرید. دریافتیم که هر نوع کسب و کاری بنابر نیازهای خود می‌تواند یکی از انواع حسابداری را برای انجام امور مالی خود انتخاب کند. بدیهی است که به خاطر تعاریف مختلفی که از علم حسابداری ارائه می‌شود می‌توان انواع شاخه های حسابداری دیگری را به لیست بالا اضافه کرد. ضمن اینکه، ظهور تکنولوژی‌های جدید و تاثیر فناوری بر حسابداری باعث تغییر و تحولات زیادی در این حوزه شده است. برای نمونه، حسابداری تحت وب و حسابداری آنلاین از دیگر انواع حسابداری هستند که باعث تسهیل و تسریع امر حسابداری شده‌اند.

نکته مهمی که حسابداران باید به آن توجه کنند این است که در تجارت نوین، حسابداری صرفا سروکله زدن با اعداد و ارقام نیست. در عصر جدید، علم حسابداری با فناوری، حقوق، تجسس، مدیریت، علوم اجتماعی و علوم دیگر ترکیب شده است. حسابداران حکم مشاورانی را دارند که در پیشرفت کسب و کارها و موفقیت شرکت‌ها نقش اساسی دارند.

آشنایی با انواع حسابداری، به‌خصوص شاخه‌های جدید این رشته، می‌تواند فرصت‌های شغلی بیشتری برای حسابداران فراهم کند. از سوی دیگر، برای مدیران و صاحبان کسب و کارها، آشنایی با انواع حسابداری راهنمای خوبی است تا انتخاب‌های بهتر، تصمیم‌گیری‌های درست‌تر و موفقیت‌های تجاری بیشتری کسب کنند.

نکته مهمی که حسابداران باید به آن توجه کنند این است که در تجارت نوین، حسابداری صرفا سروکله زدن با اعداد و ارقام نیست. در عصر جدید، علم حسابداری با فناوری، حقوق، تجسس، مدیریت، علوم اجتماعی و علوم دیگر ترکیب شده است. حسابداران حکم مشاورانی را دارند که در پیشرفت کسب و کارها و موفقیت شرکت‌ها نقش اساسی دارند.

منبع: https://www.businessnewsdaily.com/