ضمانت نامه بانکی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

ضمانت نامه بانکی چیست؟ ضامن نامه بانکی چه ویژگی‌هایی دارد؟ صدور ضمانت نامه بانکی جزو خدمات مهم بانکی به مشتریان است. قرارداد ضمانت نامه بانکی با درخواست متقاضی به بانک منعقد می‌شود. . ضمانت نامه نوعی سند تجاری است که بر اساس آن بانک نسبت به پرداخت تعهدات متقاضی متعهد می‌شود. بانک‌ها برای صدور ضمانت نامه قوانین و شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته‌اند از جمله آن ها درخواست یک یا چند وثیقه از متقاضی می‌باشد. ضمانت نامه‌ها در انواع مختلفی صادر می‌شوند و هر یک کارکرد و کاربرد خاصی دارند. به طور کلی ضمانت نامه‌ها موجب تسهیل در مبادلات اقتصادی شده و در رشد اقتصادی جامعه تأثیر دارد.

فهرست مطالب

می‌توانید فایل صوتی «ضمانت نامه بانکی» را گوش کنید

ضمانت نامه بانکی چیست؟

در پاسخ به این سوال که ضمانت بانکی چیست باید گفت که ضمانت نامه بانکی از جمله خدمات مهم بانکی به مشتریان است که با درخواست آن ها به بانک منعقد می‌شود. ضمانت نامه بانکی یکی از مهم‌ترین انواع ضمانت می‌باشد که در آن بانک ضامن مشتری می‌شود. اهمیت ضمانت‌نامه برای بانک همچون اهمیت تسهیلات پرداختی، بسیار زیاد است به همین منظور دقت در صدور انواع ضمانت‌نامه و اعتبارسنجی مشتریان برای ارائه ضمانت نامه بانکی از پیش نیازهای مهم این کار است.

در واقع می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین خدمات بانک‌ها به مشتریان صدور و ارائه انواع مختلف ضمانت نامه است. بانک‌ها با صدور و ارائه ضمانت نامه علاوه بر این که از این راه درآمد کسب می‌کنند، مبادلات اقتصادی جامعه تسهیل کرده و به رشد و توسعه اقتصادی آن نیز کمک می‌کنند. همان‌طور که گفته شد صدور ضمانت‌ نامه بانکی، با درخواست مشتری (متقاضی) به بانک انجام می‌شود و مبنای این کار قراردادی است که بین ضمانت خواه و ذی‌نفع ضمانت نامه منعقد گردیده است.

بر اساس ماده ۶۸۴ قانون مدنی عقد ضمانت به این معنی است که شخص پرداخت مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری با صدور ضمانت نامه متعهد می‌شوند در صورتی که متقاضی به تعهدات مشخص شده در ضمانت نامه عمل نکند و یا اینکه از انجام صحیح آن ها خودداری کند، به محض اعلام ذی‌نفع (یا سازمانی که ضمانت‌نامه در قبال او صادر شده) قبل از انقضای سررسید ضمانت‌نامه، مبلغ قید شده در ضمانت‌نامه را بپردازد. باید به این نکته توجه داشت که ضمانت نامه‌های بانکی غیر قابل انتقال می‌باشند و تنها توسط ذی‌نفع قابل استفاده هستند.

ارکان ضمانت نامه بانکی کدام است؟

همان طور که گفته شد ضمانت نامه سندی است که در آن بانک ضامن مشتریان خود در اجرای تعهداتشان می‌شود. هر ضمانت نامه از ارکان متفاوتی تشکیل شده که عبارت‌اند از:

• شخص متقاضی ضمانت نامه بانکی یا مضمون‌عنه
• ذی‌نفع یا مضمون‌له
• ضامن یا ضمانت کننده (بانک)
• مبلغ ضمانت نامه یا وجه‌الضمان
• موضوع ضمانت نامه

انواع ضمانت نامه بانکی

در ادامه این بخش، انواع ضمانت نامه بانکی را معرفی و بررسی خواهیم کرد:

ضمانت نامه‌های مناقصه یا مزایده

ضمانت نامه‌های مناقصه یا مزایده یکی از انواع ضمانت‌های بانکی است که سازمان‌ها و مؤسسات دولتی از شرکت کنندگان برای شرکت در مناقصه دریافت می‌کنند. در این مناقصه یا مزایده‌ها هر کدام از شرکت‌کنندگان همراه با پیشنهاد خود برای خرید یا فروش، ضمانت نامه‌ای به سازمان یا نهاد برگزارکننده‌ی مزایده ارائه می‌کنند تا در صورتی که در مناقصه یا مزایده برنده شدند و از آن انصراف داند ذی‌نفع ضمانت نامه بتواند از آن استفاده کند.

ضمانت نامه تعهد پرداخت

ضمانت نامه تعهد پرداخت، نوعی ضمانت نامه بانکی است که به جهت قبول پرداخت دیون یا تعهدات مالی در سررسید معین ازطرف بانک صادر می‌شود. بدر این ضمانت نامه‌ها اگر شخصی تعهدات مالی نزد سازمان یا نهادی داشته باشد که برای پرداخت آن درخواست مهلت کند، سازمان یا نهاد طلبکار برای اطمینان از پرداخت تعهدات مالی در سررسید معین، از او ضمانت نامه بانکی درخواست می‌کند. ضمانت نامه تعهد پرداخت در قراردادهای ساخت، فروش، اجاره، وام و… می‌تواند مصداق داشته باشد.

ضمانت نامه گمرکی

صاحبان کالاهای وارداتی به منظور ترخیص کالا از گمرک، در صورتی که نتوانند سود بازرگانی و حقوق ورودی گمرک را به صورت نقدی پرداخت کنند می‌بایست معادل مبلغ آن ضمانت نامه‌های بانکی ۶ یا ۹ ماهه به گمرک ارائه کنند. بانک با صدور ضمانت نامه گمرکی متعهد می‌شود که در سر رسید معین و در تاریخ مشخص مبلغ آن را به گمرک پرداخت کند. ضمانت‌های گمرکی در انواع مختلفی اعم از ضمانت نامه پرداخت سود و عوارض گمرکی، ضمانت نامه ترانزیت کالا، ضمانت نامه ترخیص موقت و… وجود دارند.

ضمانت نامه‌های پیمان

این نوع ضمانت نامه هنگامی استفاده می‌شود که دولت به‌عنوان کارفرما انجام پروژه‌های عمرانی و تولیدی را به پیمانکاران واگذار می‌کند. این قراردادها طولانی مدت‌اند و پیچیدگی‌های زیادی دارند به همین منظور شرایطی به‌صورت پیش‌فرض تعیین شده و بر اساس آن قوانین و مقرراتی مشخص می‌کنند که شرایط عمومی پیمان نامیده می‌شود.

ضمانت نامه حسن انجام تعهد

این نوع ضمانت نامه به منظور حسن انجام تعهدات در موعد مقرر صادر می‌شود. به موجب این ضمانت نامه بانک ضمانت شخص را در رابطه با انجام تعهدات به عهده می‌گیرد و در صورت عدم انجام به موقع تعهدات، بانک مبلغ تعهد را در وجه ذی‌نفع پرداخت می‌کند.

ضمانت نامه پیش پرداخت

بعد از امضای قرارداد و قبول شرایط آن، کارفرما به منظور تجهیز و تکمیل لوازم موردنیاز کار، درصدی از مبلغ مشخص شده را به پیمانکار پرداخت می‌کند و در مقابل از پیمانکار ضمانت نامه‌ای با همین عنوان می‌گیرد. تعهدات قید شده در این نوع ضمانت نامه با گذشت زمان و انجام به موقع تعهدات از سوی پیمانکار به‌تدریج کاهش می‌یابد.

ضمانت نامه استرداد کسور وجه‌الضمان

در حین انجام پروژه یا هنگام عقد قرار داد کارفرما مبلغی را از پیمانکار به منظور تضمین حسن انجام کار دریافت می‌کند. این مبلغ ده درصد از صورت‌وضعیت قرارداد پیمانکار است. این مبلغ می‌بایست در حسابی نزد کارفرما نگهداری شود.

ضمانت نامه حسن انجام کار

پس از نهایی شدن پروژه و پایان عملیات، کارفرما از پیمانکار ضمانت نامه‌ای به منظور صحت انجام عملیات و سلامت پروژه می‌گیرد. به این ضمانت نامه، ضمانت نامه حسن انجام کار گفته می‌شود.

ویژگی‌های ضمانت نامه بانکی

• طبق قوانین و مقررات ضمانت نامه‌های بانکی غیر قابل برگشت هستند. درواقع بانک صادرکننده ضمانت نامه بعد از قبول تعهدات متقاضی و دریافت قرارداد ضمانت نامه، نمی‌تواند از تعهد خود سر باز زند.
• ضمانت نامه‌های بانکی به عنوان قراردادهای مستقل شناخته می‌شوند و تنها در صورتی قابل پرداخت هستند که ذی‌نفع درخواست وصول آن را بدهد.
• یکی دیگر از ویژگی‌های ضمانت نامه بانکی غیر قابل انتقال بودن آن است. به این معنی که دو طرف قرارداد نمی‌تواند ضمانت نامه را به شخص دیگری انتقال دهند. درواقع ضمانت نامه بانکی تنها زمانی قابل استفاده است که ذی‌نفع طبق قوانین و مقررات طلب خود را درخواست کند.

کاربرد ضمانت نامه بانکی

ضمانت نامه‌های بانکی همان گونه که در ابتدای مقاله اشاره کردیم موجب تسهیل در مبادلات اقتصادی و همچنین رشد و توسعه اقتصادی جامعه می‌شود. جدای از این مزایا، ضمانت نامه‌های بانکی مزیت‌ها و کاربردهای دیگری هم دارند بهره‌مندی و استفاده از ضمانت‌نامه‌های بانکی موجب رشد و توسعه کسب و کارها و همچنین افزایش معاملات تجاری و کارآفرینی آن ها می‌شود.

علاوه بر این ضمانت نامه‌های بانکی موجب افزایش اعتبار متقاضی و افزایش ارزش قرارداد می‌شود و باعث می‌شود اشخاص و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی با اطمینان خاطر بیشتری تمایل به انعقاد قرارداد و انجام پروژه‌های تجاری پیدا کنند. از طرفی یکی از مهم‌ترین کاربرد ضمانت‌نامه بانکی ایجاد شرایط ویژه برای معامله و اعتبار بخشی به شرکت‌ها و کسب و کارهای کوچک است در واقع می‌توان گفت که بانک به عنوان یک شریک تجاری در کنار متقاضی یا صاحب کسب و کار برای ذی‌نفع اطمینان خاطر و امنیت در معامله را ایجاد می‌کند.

مدت اعتبار ضمانت نامه بانکی

مدت اعتبار ضمانت نامه بانکی با توجه به نوع قرارداد و همچنین نوع ضمانت نامه تعیین می‌شود. ضمانت نامه یک نوع سند تجاری است و تمام قوانین و مقررات حقوقی نیز شامل آن می‌شود و از طرفی تجاری بودن آن باعث تحمیل شدن ویژگی‌هایی به آن می‌شود. به همین دلیل بانک‌ها در ارائه و صدور ضمانت نامه قوانین و شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند.

مدت زمان اعتبار ضمانت نامه نیز یکی از موارد مهم است که هنگام صدور ضمانت نامه توسط بانک مشخص می‌شود. مدت اعتبار ضمانت نامه برای انواع ضمانت نامه متفاوت است و بانک برای تعیین آن معیارهای خاصی را مد نظر قرار می‌دهد.

تمدید اعتبار ضمانت نامه

همان‌طور که گفته شد بانک بر اساس ملاک‌ها و معیارهای مشخص و همچنین نوع ضمانت نامه، مدت زمان مشخصی را برای اعتبار ضمانت نامه تعیین می‌کند. بعد از پایان این مدت زمان، اعتبار ضمانت نامه به پایان می‌رسد. در این صورت بانک بر اساس قوانین خود و همچنین شرایط قرارداد متقاضی می‌تواند مدت زمان اعتبار ضمانت نامه را تمدید کند. در واقع این امکان برای تمام ضمانت نامه‌ها وجود ندارد و تنها برخی از ضمانت نامه‌ها قابلیت تمدید اعتبار دارند. از طرفی در برخی از ضمانت نامه‌ها نیز با اتمام اعتبار امکان تمدید آن وجود ندارد و پایان اعتبار ضمانت نامه به منزله پایان تعهدات بانک است.

نحوه وصول ضمانت نامه بانکی

با توجه به سازوکار و همچنین قوانین و مقرراتی که ضمانت نامه بانکی دارد، ذی‌نفع می‌تواند با رعایت قوانین و مقررات آن و ارائه اسناد و مدارک مربوطه، نسبت به مطالبه و وصول ضمانت نامه بانکی اقدام کند و مبلغ آن را وصول نماید. به طور کلی ضمانت نامه بانکی به این منظور صادر می‌شود که تضمینی برای ذی‌نفع باشد، تا بتواند طرف دیگر قرارداد را وادار به اجرای تعهدات کند و در صورت عدم اجرا تعهدات او بتواند خسارات وارده را از طریق ضمانت نامه بانکی وصول کند.

ذی‌نفع ضمانت نامه بانکی، برای وصول مبلغ ضمانت می‌بایست شرایط مندرج در سند ضمانت نامه را رعایت و کلیه اسناد و مدارکی را که ارائه آنها به موجب مفاد ضمانت نامه ضرورت دارد، ارائه و تشریفات کلی ذکر شده در ضمانت نامه را رعایت کند. بانک پس از دریافت اسناد و مدارک مربوطه ظرف مدت۵ روز کاری آن ها را بررسی و اقدامات لازم را انجام می‌دهد. بانک (ضامن) در صورتی که مطالبه را مغایر با مفاد ضمانت نامه تشخیص دهد قادر خواهد بود که آن را رد کند. یا می‌تواند بر اساس نظر خود به ضامن متقابل مراجعه کند.

در صورتی که بانک مطالبه را نپذیرد می‌بایست اطلاعیه‌ای در این خصوص به درخواست دهنده ارائه بدهد. همچنین اگر وصول مبلغ ضمانت توسط بانک رد شود و مدت اعتبار ضمانت نامه همچنان باقی مانده باشد ذی‌نفع می‌تواند دوباره با رعایت موارد اعلام شده و ارائه مدارک تکمیل کننده وصول ضمانت نامه را از سر گیرد.

فروش ضمانت نامه بانکی

در بخش‌های قبل اشاره کردیم که یکی از ویژگی‌های ضمانت نامه بانکی غیر قابل انتقال بودن آن است. در واقع بر اساس قوانین و مقررات بانک صادر کننده ضمانت نامه هیچ یک از طرفین نمی‌توانند ضمانت نامه را به شخص دیری انتقال دهند یا اقدام به فروش ضمانت نامه بانکی کنند. ضمانت نامه تنها به درخواست متقاضی صادر شده و تنها به درخواست ذی‌نفع قابل پرداخت است و قابلیت فروش یا انتقال به شخص دیگری را ندارد.

مندرجات ضمانت نامه بانکی

به موارد و نکات مهمی که می‌بایست در ضمانت نامه بانکی درج شود مندرجات ضمانت نامه بانکی گفته می‌شود. مندرجات ضمانت نامه مواردی مهمی هستند که می‌بایست به آن ها توجه ویژه‌ای شود. بعد از درج تمامی موارد مهم، ضمانت نامه می‌بایست در سامانه سپام ثبت شده و شماره ضمانت از آن دریافت شود. به طور کلی مندرجات ضمانت نامه شامل موارد زیر است.

• مشخصات و اطلاعات کامل متقاضی ضمانت نامه بانکی و ذی‌نفع و همچنین آدرس آن ها
• موضوع قرارداد بین متقاضی و ذی‌نفع که ضمانت نامه به دلیل آن صادر شده است.
• شرایط قرارداد بر اساس توافق بین دو طرف مانند زمان پایان اعتبار ضمانت نامه
• مواردی که باعث پایان اعتبار ضمانت‌نامه بانکی می‌شود.
• مبلغ ضمانت نامه یا وجه‌الضمان، به صورت عدد و حروف
• نام بانک یا مؤسسه اعتباری که ضمانت نامه را صادر می‌کند.
• تاریخ صدور و شماره ضمانت نامه بانکی
• مدت زمان اعتبار ضمانت نامه بانکی
• تمبر مالیاتی

نحوه دریافت ضمانت نامه بانکی

همان‌طور که در بخش‌های قبل اشاره کردیم ضمانت نامه بانکی مزایا و کاربردهای زیادی برای متقاضی، ذی‌نفع و همچنین جامعه دارد. از این رو افراد زیادی هستند که تمایل به دریافت ضمانت نامه بانکی دارند. امروزه بسیاری از بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری برای صدور ضمانت نامه بانکی شرایط و قوانین خاصی را اعلام کرده‌اند که افراد متقاضی با رعایت آن ها می‌توانند این ضمانت نامه را دریافت کنند. بسیاری از بانک‌ها و مؤسسات مالی برای صدور ضمانت نامه‌های مختلف، وثیقه‌های مختلفی بر اساس توان مالی متقاضی دریافت می‌کنند که برخی از مهم‌ترین آن ها به شرح زیر است.

• اسناد خزانه، طلا، وجه نقد، اوراق قرضه دولتی، اوراق مشارکت، سپرده‌ی سرمایه گذاری، حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه، گواهی‌های سپرده‌های سرمایه گذاری، حساب‌های ارزی، حساب سرمایه گذاری نزد سایر بانک‌ها و…
• تضمین بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری معتبر بین‌المللی
• سفته، اموال غیرمنقول، سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس برگ وثیقه‌ی انبارهای عمومی، سند کشتی و..

به طور کلی یک یا ترکیبی از وثیقه‌هایی که ذکر شد برای دریافت ضمانت الزامی است. ضمانت نامه‌های بانکی درواقع اسناد تجاری می‌باشند که پشتوانه‌ی مالی آنها را متقاضی تأمین می‌کند.

دعاوی حقوقی ضمانت نامه بانکی

در موارد ممکن است مشکلاتی در مطالبه ضمانت نامه بانکی حاصل شود. به طور کلی در دعاوی حقوقی ضمانت نامه بانکی در مواردی که تعیین تکلیف آن اهمیت بالایی خواهد داشت دادگاه با توجه به درخواست ذی‌نفع دستور موقت صادر می‌کند. دستور موقت نوعی دستور فوری و بدون توجه به تشریفات قانونی است و در مواردی صادر می‌شود که تأخیر در آن موجب بروز ضرر و زیان شود.

بعد از صدور این دستور، شخصی که درخواست دستور موقت کرده است می‌بایست در مهلت قانونی ۲۰ روزه نسبت به ارائه دادخواست حقوقی خود اقدام کند. در صورتی که او نتواند در مهلت قانونی مشخص شده اقدامات لازم را انجام دهد دادگاه با درخواست طرف مقابل، دستور موقت صادره را رفع اثر کند. در دعاوی حقوقی مربوط به ضمانت بانکی به دو طریق می‌توان نسبت به درخواست صدور دستور موقت اقدام کرد.

در مورد اول می‌توان درخواست داد که بانک از پرداخت مبلغ ضمانت نامه امتناع می‌کند و در مورد دوم می‌توان درخواست جلوگیری از ضبط ضمانت نامه بانکی و دریافت مبلغ آن توسط ذی‌نفع را به دادگاه ارائه داد. در نوع اول درخواست دستور موقت طرح دعوا می‌بایست به طرفیت بانک نیز ارائه شود اما در نوع دوم بانک جزو خواندگان طرح دعوا نیست و نیازی نیست که علیه آن طرح دعوا شود.

حسابداری ضمانت نامه های بانکی

حسابداری ضمانت نامه های بانکی برای شرکت های پیمانکاری به کار می آید و این نوع از حسابداری مورد توجه تمام شرکت های پیمانکاری است. حسابداری ضمانت نامه های بانکی، بسیار مهم است، زیرا ممکن است کارفرما برای بخش دولتی و اجرا کننده کار و یا همان پیمانکار، برای بخش خصوصی باشد.

یکی از سختی های حسابداری ضمانت نامه های بانکی سیستمی بودن این ضمانت نامه ها توسط بانک است. با مراجعه به بانک و تقاضای اطلاعات این ضمانت نامه ها، متصدیان بانکی یک سری اطلاعات کلی از سیستم به شما می دهند و اطلاعات جزئی مورد نیاز حسابداران که محاسبه کارمزد، بهره، سپرده بانکی و دیگر موارد مورد نیاز می باشند را نمی دهند.  حسابداران هم مجبور به ثبت کلی این اطلاعات در نرم افزار حسابداری نظیر نرم افزار حسابداری محک می شوند.

سخن پایانی

ارائه ضمانت نامه بانکی به اشخاص مختلف، از جمله خدمات مهم بانکی در راستای تسهیل معاملات اقتصادی و رشد جامعه است. بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مختلف با ارائه ضمانت نامه علاوه بر کسب درآمد، مبادلات اقتصادی تأثیر مثبتی می‌گذارند. ضمانت نامه بانکی در واقع نوعی سند ضمانت است که به درخواست متقاضی توسط بانک صادر می‌شود. بانک‌ها برای صدور ضمانت نامه شرایط و قوانین ویژه‌ای دارند همچنین از متقاضیان یک یا چند وثیقه با توجه به توان مالی متقاضی طلب می‌کنند.

ضمانت نامه‌ های بانکی کارکردهای متنوعی دارند و در انواع مختلفی اعم از ضمانت نامه مناقصه یا مزایده، ضمانت نامه تعهد پرداخت، ضمانت نامه گمرکی، ضمانت نامه حسن انجام کار و… صادر می‌شوند. یکی از ویژگی‌های ضمانت نامه غیر قابل انتقال بودن آن است یعنی نه متقاضی و نه ذی‌نفع قادر به انتقال یا فروش ضمانت نامه بانکی نیستند. برای وصول ضمانت نامه بانکی ذی‌نفع می‌بایست بر اساس قوانین و مقررات و همچنین شرایط تعیین شده در ضمانت نامه نسبت به درخواست وصول مبلغ ضمانت با ارائه اسناد و مدارک مربوطه اقدام کند.

منبع: investopedia و corporatefinanceinstitute

Podcast: Play in new window | Download