مدل کسب و کار یکی از مفاهیم کلیدی در حوزه کارآفرینی و مدیریت کسب و کار است. مدل کسب و کار در واقع روشی است که یک شرکت ارزش ایجاد می‌کند و سودآوری خود را حفظ می‌کند. در واقع مدل کسب و کار به مثابه نقشه راه و چارچوبی برای فعالیت و موفقیت یک سازمان است. شناخت و طراحی مناسب مدل کسب و کار نقش مهمی در پیشبرد اهداف و کسب مزیت رقابتی دارد. در ادامه این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی این موضوع می‌پردازیم که مدل کسب و کار چیست و چه اهمیتی دارد؟ با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
مدل کسب و کار چیست؟
هر کسب‌وکاری قاعدتا با دو هدف عمده تأسیس می‌شود: تأمین نیاز مشتریان و کسب درآمد پایدار. یک صاحب کسب‌وکار باید نسبت به هر دو هدف حساس باشد و برای آن برنامه‌ریزی جدی داشته باشد. مدل کسب و کار (Business Model) در واقع قرار است در قالب‌های مختلف به این دو سؤال مهم پاسخ دهد:
- کسب و کار شما قرار است چه ارزشی ایجاد کند و چه مسیری برای ارزش‌آفرینی دنبال می‌کند؟
- کسب و کار شما چه سازوکاری برای کسب درآمد داشته و چگونه قرار است این درآمد را به‌صورت پایدار حفظ کرده و ارتقاء دهد؟
در راستای پاسخ به این دو سؤال، مدل‌های مختلف کسب و کار ایجاد شده‌اند که هر کدام شیوه خاصی برای ارزش‌آفرینی و کسب درآمد پیشنهاد می‌دهند.
مدل کسب و کار یعنی شیوه کسب درآمد یک بیزینس با نوع خاصی از ارزش‌افزایی
اجزای مدل کسب و کار
شاید بتوان مدل کسب و کار را به سه قسمت اصلی تقسیم کرد:
- هزینه‌هایی که برای تولید کالا یا خدمات لازم است؛ مانند هزینه مواد اولیه، استخدام کارگر و …
- هزینه‌هایی که برای بازاریابی کالا یا خدمات لازم است؛ مانند هزینه تبلیغات مجازی و حقیقی، استخدام پرسنل برای این کار و … .
- بهایی که مشتری قرار است پرداخت کند (و شیوه پرداخت آن)
یک مدل کسب و کار موفق مدلی است که بتواند بیشترین سودآوری را برای شما (که صاحب کسب‌وکار هستید) رقم بزند. یعنی:
- هزینه تولید محصول یا خدمات (با حفظ کیفیت) کاهش پیدا کند.
- هزینه بازاریابی محصول (با حفظ کیفیت) کاهش پیدا کند.
- بهای بیشتری (و البته عادلانه‌ای) از مشتری دریافت شود.
تاریخچه مدل کسب و کار
مدل کسب و کار به عنوان یک مفهوم، دارای تاریخچه نسبتاً کوتاهی است اما ریشه در اصول مدیریتی و کارآفرینی دارد.
در دهه 1950 و 1960 میلادی، مفاهیمی مانند مدیریت استراتژیک و برنامه‌ریزی کسب‌وکار مطرح شدند که زمینه‌ساز مدل کسب و کار بودند.
در دهه 1990، با گسترش فناوری و اینترنت، نیاز به مدل‌های نوین کسب و کار بیشتر شد.
در سال 1998، مقاله مشهور “مدل کسب و کار” توسط تیموتی استوارت منتشر شد که به عنوان نقطه عطفی در توسعه این مفهوم شناخته می‌شود.
پس از آن، الکساندر استروالدر مدل کسب و کار نهادی را معرفی کرد.
در سال‌های اخیر نیز مدل‌های نوینی مانند مدل کسب و کار دوطرفه و مدل‌های مبتنی بر پلتفرم مطرح شده‌اند.
مدل کسب و کار غیر از طرح کسب و کار است
همان‌طور که در تعریف مدل کسب و کار گفته شد، مدل کسب‌وکار قالبی است که با برآورد هزینه‌های مختلف و شیوه دریافت سود از مشتری، نقشه کسب درآمد را مشخص می‌کند. اما نشان نمی‌دهد که :
- کالا باید چگونه تولید شود؟
- از کجا باید تأمین منابع انجام شود؟
- چه‌کارهایی برای تبلیغات محصول یا خدمات صورت گیرد؟
- با چه فلسفه‌ای مشتری را قانع کنیم بهای بیشتری برای خدمات و محصولات ما بپردازد؟
این‌ها سرفصل‌هایی است که همگی در طرح کسب‌وکار بررسی می‌شود. اگر شما هنوز کسب‌وکاری ندارید و می‌خواهید ایده ذهنی خود را به کسب‌وکاری پرسود تبدیل کنید، لازم است حتما ابتدا مدل کسب‌وکار خود را تشخیص دهید و سپس متناسب با مدلی که انتخاب کردید برای خود طرح کسب‌وکار داشته باشید.
طرح کسب‌وکار البته فقط برای صاحب کسب‌وکار نیست. اگر می‌خواهید وام بگیرید یا برای تعامل با سایر کشورها از دولت جمهوری اسلامی مجوز دریافت کنید، لازم است طرح کسب‌وکار شما قوی و قابل دفاع باشد.
آشنایی با چند مدل کسب و کار
برای موفقیت در کسب‌وکار لازم نیست حتما مدل کسب و کار خاصی برای بیزینس خود اختراع کنید. تعداد زیادی از کسب‌وکارها از مدل‌های رایج استفاده می‌کنند و با شخصی‌سازی مدل‌های رایج به سودآوری می‌رسند. در ادامه با چند نوع مدل کسب و کار آشنا خواهیم شد:
تبلیغات
مدل کسب و کار تبلیغات با گسترش فضای مجازی بسیار گسترده شده و روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود. شما باید در این مدل دو گروه را راضی نگه دارید:
- افرادی که محتوای شما را مشاهده می‌کنند. این افراد می‌توانند محتوای شما را به‌صورت رایگان مشاهده کنند یا در ازای مشاهده محتوای شما مبلغی پرداخت کنند. برای تولید محتوا شما یا خودتان می‌توانید مطلب تولید کنید (مانند بسیاری از اینفلوئنسرهای اینستاگرامی) و یا از مخاطبین خود بخواهید برای شما تولید محتوا کنند (مانند وب‌سایت آپارات).
- کسانی که قرار است محصول یا خدمات خود را در کسب‌وکار شما تبلیغ کنند. این افراد در ازای تبلیغی که شما برای آن‌ها انجام می‌دهید قطعا باید مبلغی به شما پرداخت کنند.
البته یکی از شیوه‌های تبلیغات (که هم راحت است و هم نسبتا سود خوبی دارد) این است که شما در صفحه اینستاگرام یا وب‌سایت خود، یک محصول یا خدمت را تبلیغ کنید و لینک وب‌سایت مورد نظر را در صفحه یا سایت خودتان قرار دهید و در ازای هر مشتری که از سمت شما جذب می‌شود بتوانید کمیسیون دریافت کنید.
کارگزاری
کارگزاری یک مدل کسب و کار معروف محسوب می‌شود. رسالت اصلی کارگزاران اتصال مشتریان و فروشندگان به یکدیگر و آسان‌سازی فرآیند معامله است. کارگزاری نوعی واسطه‌گری محسوب می‌شود. کارگزاری در زمینه‌های مختلف قابل تصور است؛ از جمله:
- املاک و مسکن
- سهام بورس
- ازدواج (پیداکردن همسر)
- کالا یا خدمات مورد نیاز جامعه
دیجی‌کالا مثالی بسیار خوب و ملموس برای مدل کسب و کار کارگزاری است.
ضدواسطه
مدل کسب و کار ضد واسطه دقیقا مخالف مدل کسب و کار بالا است. این مدل به شما کمک می‌کند که تمام واسطه‌های میان خود و مشتری را حذف کنید و خودتان مستقیما با مشتری بالقوه ارتباط برقرار کنید. برای این کار شما می‌توانید فروشگاه اینترنتی راه‌اندازی کنید یا در اینستاگرام خود اقدام به فروش محصولات و خدمات کنید. خیلی از وب‌سایت‌های فروش محصول و خدمات دقیقا با همین رویکرد راه‌اندازی شده‌اند.
اجاره کالا یا خدمات
اجاره کالا یا خدمات، یک مدل کسب و کار معروف در شهر‌های زیارتی و توریستی محسوب می‌شود. در این شهرها سوئیت، آپارتمان، ویلا، ماشین و … توسط صاحبان آن‌ها اجاره داده می‌شود. البته گاهی صاحبان این موارد خودشان اقدام به اجاره دادن می‌کنند و گاهی فردی را برای این‌کار استخدام می‌کنند و در بیشتر موارد با وب‌سایت‌های کارگزاری در این زمینه‌ها همکاری می‌کنند.
فریمیوم
فریمیوم یک مدل کسب و کار معروف در اپلیکیشن‌ها است و ساختار آن این‌گونه است که دسترسی به بخشی از خدمات یا اطلاعات رایگان بوده و مشتری برای دریافت دسترسی بیشتر نیاز دارد هزینه بپردازد. در بین وب‌سایت‌های آموزشی وب‌سایت متمم چنین خاصیتی دارد. خیلی از اپلیکیشن‌های خارجی و ایرانی که نیازمند پرداخت درون‌برنامه‌ای هستند، از همین ساختار پیروی می‌کنند.
خدمت درجه 2
برخی از تاکسی‌های هواپیمایی و یا فروشندگان لوازم خانگی درخارج از مرزها حاضرند در ازائه ارائه خدمات پایین‌تر، محصول یا خدمات خود را ارزان‌تر ارائه دهند تا مشتریان بیشتری بتوانند از این خدمات استفاده کنند. به این نوع خدمت، خدمت درجه 2 گفته می‌شود و اگر به درستی چنین چیزی مدیریت شود، می‌تواند بسیار مفید باشد.
شما در اپلیکیشن دیوار و شیپور (خود اپلیکیشن ماهیت کارگزاری دارد؛ منظور خدمت یا کالایی که مشاهده می‌کنید) به چنین کالا یا خدمتی دسترسی خواهید داشت که شاید کیفیت یا خدمات پس‌ازفروش درجه یک نداشته باشند؛ اما قیمت پایین‌تری دارد.
بازار
مدل کسب و کار بازار حالتی است که شما در یک مکان مشخص اجناس مختلفی که در نگاه صاحب برند تأییدشده است، پیدا خواهید کرد. خیلی از تولیدکنندگان که نمی‌توانند کالا یا خدمات خود را بفروشند با ارائه محصول خود به این بازارها و پرداخت مبلغی صاحب برند بازار شانس بیشتری برای فروش محصولات خود پیدا می‌کنند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه، افق کوروش و مواردی از این قبیل نمونه‌هایی از مدل کسب‌وکار بازار هستند.
حراج
مدل کسب‌وکار حراج یک مدل تلفیقی با سایر مدل‌ها است؛ با این تفاوت که محور فروش محصولات یا خدمات در این مدل وابسته به جشنواره‌ها و حراج‌ها است. در این مدل معمولا قیمت محصولات و خدمات بسیار گران در نظر گرفته‌شده که در جشنواره‌ها تخفیف خیلی زیادی (بین 50 تا 70 درصد تخفیف) برای محصولات ایجاد خواهد شد و جو روانی حاکم بر این مسئله باعث می‌شود خیلی‌ها علاقه‌مند شوند خرید کنند. خیلی از مدرس‌ها و افراد فعال در صنعت آموزش از این مدل کسب‌وکار استفاده می‌کنند.
نکته بسیار مهم. ماهیت خیلی از مدل‌های کسب و کار مطرح شده ترکیبی است؛ یعنی ممکن است یک کسب و کار چندین مدل کسب و کار را با یکدیگر ترکیب کند تا به نتیجه مطلوب خود در این زمینه دست‌پیدا کند. همچنین شما به عنوان صاحب کسب و کار می‌توانید هر مدل کسب‌وکاری که انتخاب کردید، متناسب با وضعیت بیزینس خود شخصی‌سازی کنید و تغییراتی در آن ایجاد کنید.
مدل کسب و کار و نرم افزارهای حسابداری
همان‌طور که قبلا گفته شد، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های یک کسب و کار خوب این است که سود بیشتری برای صاحبان کسب‌وکار ایجاد کند. برای سنجش میزان سود یک کسب‌وکار (یا بهتر بگوییم: سنجش میزان کارآمدی یک مدل کسب‌وکار) نیازمند محاسبات مالی دقیق و با کمترین میزان خطاپذیری هستیم. نرم افزارهای حسابداری این نیاز مهم را در ما برطرف خواهند ساخت.
نرم افزار حسابداری محک، ابزاری برای سنجش مدل کسب و کار
در میان نرم‌افزارهای مختلف، نرم افزار حسابداری محک با کاربری ساده خود در خدمت شما است تا شما بتوانید محاسبات مالی کسب‌وکار خود را با سرعت بسیار بالا و کمترین میزان خطاپذیری انجام دهید.
نرم افزار حسابداری محک علاوه بر کاربری ساده خود، دارای افزونه‌هایی است که این افزونه‌ها فهم کارآمدی بیزینس‌مدل را برای شما راحت‌تر خواهد ساخت. برخی از این افزونه‌ها عبارتند از:
افزونه تحلیلگر محک
اطلاعات نقش بسیار کلیدی و کاربردی در مدیریت کسب‌وکار (به خصوص فهم کارآمدی مدل کسب‌وکار) دارد و افزونه تحلیلگر محک دقیقا با همین اطلاعات کار دارد. این افزونه قابلیت تحلیل و بررسی اطلاعات نرم‌افزار را برای بازه‌های زمانی مشخص به خریدار آن می‌دهد تا کاربر از گزارشات متنوع، زیبا و کاربردی آن استفاده نماید. گزارشات این افزونه تحلیلی و مقایسه ای می‌باشد و یک دید کلی به مدیریت مجموعه خواهد داد.
افزونه سیستم پروژه‌های محک
در صورتی که بر روی چند پروژه به صورت همزمان در حال فعالیت هستید و می‌خواهید هزینه‌ها و درآمدهای هر پروژه را به‌صورت مجزا گزارش‌گیری نمایید این افزونه به شما کمک خواهد کرد. همچنین شاید شما تمایل به تفکیک هزینه‌های واحدها از هم داشته‌باشید؛ مثلا می خواهید هزینه حقوق هر واحد را به صورت جداگانه گزارش بگیرید که در اصطلاح به این کار جدا سازی مراکز هزینه هم گفته می‌شود که که افزونه سیستم پروژه‌های محک در این مسئله هم به شما کمک خواهد کرد.
سخن پایانی
شاید مهم‌ترین سرفصلی که برای فروش کالا یا محصول وجود دارد توجه به مشتری و نیاز بازار باشد و این حرف تا حد بسیار زیادی درست است؛ اما مسئله‌ای که باید در کنار آن توجه شود این است که چگونه ما از رهگذر توجه به نیاز مشتری کسب درآمد کنیم. مفهوم‌شناسی مدل کسب‌وکار دقیقا دقیقا در چنین فضایی مطرح می‌شود و امیدواریم مطالعه این مقاله برای شما مفید بوده باشد و شما توانسته باشید مدل کسب‌وکار فعلی خود را آسیب‌شناسی کنید و بهترین مدل را برای خود رقم بزنید. گروه نرم‌افزاری محک بهترین‌ها را برای شما آرزومند است.
می‌توانید فایل صوتی مقاله «انواع مدل کسب و کار» را گوش کنید
منبع:
