مدیریت ریسک یک موضوع بسیار مهم و حیاتی در مدیریت کسب و کارها و سازمان‌هاست. در دنیای پیچیده امروزی، سازمانها با ریسک‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند که می‌توانند به آنها آسیب بزنند یا فرصت‌های جدیدی برای رشد و توسعه ایجاد کنند. مدیریت ریسک، به عنوان فرایندی سیستماتیک و هوشمندانه برای شناسایی، ارزیابی، کنترل و مدیریت ریسک‌های مختلف، نقش بسیار مهمی در حفظ پایداری و موفقیت سازمانها بازی می‌کند.
فهرست مطالب
در این مطلب از گروه نرم افزار حسابداری محک ضمن اشاره به اینکه مدیریت ریسک چیست، درباره علت اهمیت آن، انواع و مراحل آن صحبت کرده ایم و اشاره داشته ایم که چگونه میتوانید با فراگرفتن مدیریت ریسک، کسب و کار خود را از هرگونه ورشکستگی دور کنید. تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
مدیریت ریسک چیست ؟
مدیریت ریسک به مجموعه‌ای از فرایندها، روش‌ها و ابزارهایی گفته می‌شود که با هدف شناسایی، ارزیابی، کاهش و یا بهره‌برداری از ریسک‌های موجود در یک سازمان انجام می‌شود. مدیریت ریسک به سازمانها کمک می‌کند تا با استفاده از منابع بهینه، اهداف خود را در شرایط عدم قطعیت دنبال کنند و از فرصت‌های پیش رو بهره‌مند شوند. بسیاری از متخصصین حرف از مدیریت ریسک موثر می زنند به این معنی که در حد توان تلاش کنیم تا از مشکلات محتمل در آینده جلوگیری کرده یا خسارات احتمالی را به کمترین میزان ممکن تقلیل دهیم.
چرا مدیریت ریسک مهم است ؟
شاید به جرات بتوان گفت مدیریت ریسک هرگز به اندازه اکنون اهمیت نداشته است. باید اعتراف کرد خطراتی که این روزها سازمان‌های مدرن با آن روبرو می شوند، پیچیده‌تر شده‌اند. خطرات جدید به طور مداوم در حال ظهور هستند که اغلب به استفاده فراگیر از فناوری دیجیتال مربوط شده و توسط آن ایجاد می گردند.
مدیریت ریسک به یک کسب و کار امکان می‌دهد تا ریسک‌های احتمالی را به درستی شناسایی و کنترل کند. با شناسایی یک خطر، راه‌های مقابله با آن قابل تشخیص می‌شوند. همچنین بستر مناسبی را برای تصمیم‌گیری صحیح و مبتنی بر اطلاعات در کسب و کار فراهم می‌شود.
برای یک کسب و کار، ارزیابی و مدیریت ریسک بهترین روش برای آمادگی و مواجهه با احتمالات نامطلوب است که ممکن است در راه توسعه و پیشرفت باشند. با این کار، یک کسب و کار برنامه‌ای را برای شناسایی و رفع تهدیدات احتمالی طراحی و اجرا می‌کند و احتمال موفقیت خود را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، مدیریت ریسک این امکان را به کسب و کار می‌دهد تا با ریسک‌هایی که اولویت بالایی دارند به شکل مناسب و سریع برخورد کند.
در ادامه بصورت موردی برخی از دلایل اهمیت داشتن مدیریت ریسک را اشاره خواهیم کرد:
- صرفه‌جویی منابع، افراد، درآمد، اموال، دارایی‌ها، زمان
- حفاظت از محیط زیست
- حفاظت از افراد در برابر خطرات
- پیشگیری یا کاهش مسئولیت حقوقی
- پیش بینی راهکارهای کاربردی در صورت پیش آمدن مشکلات
5 مرحله مدیریت ریسک کدام است؟
اگر بخواهیم مدیریت ریسک را یک فرایند در نظر بگیریم باید اشاره کنیم که این فرایند از 5 مرحله تشکیل می شود که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت :
شناسایی خطرات Identify the risks
در این مرحله، تمام ریسک‌های احتمالی که ممکن است بر چارچوب پروژه، سازمان یا سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارند، شناسایی می‌شوند. برای شناسایی ریسک، از روش‌های مختلفی مانند تجزیه و تحلیل SWOT، تجزیه و تحلیل علت اصل، جلسات طوفان فکر، بازبینی اسناد، مصاحبه و… استفاده می‌شود.
ارزیابی خطرات Analyze the risks
در این مرحله، عواملی که باعث ایجاد یا تقویت ریسکها می‌شوند، شناسایی و بررسی می‌شوند. همچنین، احتمال وقوع و تأثیر هر ریسک بر هدف‌های پروژه، سازمان یا سرمایه گذاری ارزیابی می‌شود. برخی از روش‌های اندازه گیری ریسک عبارتند از: بررسی نسبت‌های مالی، حساب دفترچه، حساب داری خطر و شبیه سازی مونت کارلو.
اولویت بندی ریسک ها Prioritize risks
در این مرحله، ریسکها بر اساس درجه خطر یا فوریت آنها دسته بندی می‌شوند. هدف از تعیین اولویت‌ها این است که منابع را به ریسک‌هایی اختصاص دهد که بیشترین تأثیر را بر روی پروژه، سازمان یا سرمایه گذاری دارند. یکی از روش‌های متداول تعیین اولویت ریسک، استفاده از ماتریس ریسک است که ریسکها را بر اساس احتمال و تأثیر آنها در چهار دسته قرار می‌دهد: بالا، متوسط، پائین و قابل قبول.
پاسخگویی به ریسک ها Respond to the risk
در این مرحله، استراتژی‌های مناسبی برای کنترل یا بهره‌برداری از ریسکها انتخاب و اجرا می‌شوند. برای مقابله با ریسک، چهار گزینه اصلی وجود دارد: پذیرش، کاهش، انتقال و پرهیز. پذیرش به این معناست که ریسک را به عنوان بخشی از فعالیت قبول کنید و هیچ تدبیر خاصی برای کاهش یا جلوگیری از آن انجام ندهید. کاهش به این معناست که تلاش کنید تا احتمال یا تأثیر ریسک را کم کنید. انتقال به این معناست که مسئولیت یا هزینه ریسک را به طرف دیگر منتقل کنید. پرهیز به این معناست که فعالیت‌های خطرناک را متوقف یا تغییر دهید.
پایش کردن نتایج Monitor Results
در این مرحله، عملکرد فعلی ریسکها و استراتژی‌های مقابله با آنها بررسی و نظارت می‌شود. هدف از پایش و کنترل این است که تغییرات در شرایط یا فعالیت‌های مؤثر بر ریسکها را شناسایی و در صورت لزوم تصحیح یا بهبود بخشید. برای پایش و کنترل ریسک، از روش‌های مختلفی مانند گزارش‌دهی، بازبینی، آزمون و حسابرسی استفاده می‌شود.
انواع مدیریت ریسک کدام است ؟
همانطور که از عنوان این بخش مشخص است برای مدیریت ریسک هم میتوان انواع گوناگونی در نظر گرفت که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت :
- مدیریت ریسک منابع انسانی
- مدریت ریسک پروژه
- مدیریت ریسک یکپارچه در بازارهای مالی
- مدیریت ریسک در زنجیره تامین
- مدیریت ریسک در کسبوکار
- مدریریت ریسک در بیمه
مدیریت ریسک منابع انسانی
به وجود آوردن یکپارچگی موثر بین مدیریت ریسک و مدیریت منابع انسانی، مستلزم برخورداری مدیران از مهارت‌هایی خاصی خواهد بود که مهمترین آنها عبارتند از: رهبری، ارتباطات، آموزش، انگیزه، مدیریت بحران و ارزیابی موثر. از آنجایی که منابع انسانی در شرکت‌ها، یکی از با ارزش‌ترین عوامل تولید و منبع اصلی زاینده مزیت رقابتی و ایجادکننده قابلیت‌های کلیدی و منبع راهبردی برای سازمان‌های خود محسوب خواهند شد؛ بنابراین ادغام صحیح مدیریت ریسک و مدیریت منابع انسانی در زمینه هایی که اشاره شد می‌تواند در سازوکار سازمان تأثیرگذار باشد.
مدیریت ریسک پروژه
از آنجایی که پویایی پروژه ها روند رو به رشدی دارد، سازمانها نیازمند مدیریت در ریسک پروژه‌ها می باشند. تقاضای رو به رشد برای متخصصان مدیریت پروژه، نشان‌دهنده رشد گرایش به سمت مدیریتِ ریسک در سازمانها می باشد. طبق برآوردی که سازمان جهانی استاندارد انجام داده است تا سال ۲۰۲۷ حدود ۲۲ میلیون شغل به صنعت مدیریت ریسک پروژه در جهان اضافه می گردد. توانایی مدیریت ریسک پروژه، مهارتی ضروری به نظر می رسد که کارفرمایان به دنبال آن می باشند. مدیران پروژه باید انواع مختلفی از ریسک‌های احتمالی را شناسایی نمایند.
مدیریت ریسک یکپارچه در بازارهای مالی
مهمترین جنبه‌های مدیریت ریسک مالی را میتوان به صورت های گوناگون در نظر گرفت و طبقه بندی کرد. در این قسمت به برخی از شاخص ترین آنها اشاره خواهیم کرد:
مدیریت ریسک و سرمایه
محیط کسب و کار و تجارت امروز بسیار چالش برانگیز است و در عین حال شرکت‌ها به دنبال مسیری میگردند که رشد و سودآوری بیشتری را به دنبال داشته باشد. برای اینکه از این فرایند به بهترین شکل حمایت صورت گیرد، سازمان‌های مالی و خزانه‌داری می بایست دسترسی کافی به نقدینگی، استقرار کارآمد سرمایه، استراتژی سرمایه گذاری و مدیریت ریسک و سرمایه اطمینان پیدا کنند.
در بازارهای مالی، مدیریت ریسک و سرمایه، فرآیند شناسایی، تجزیه و تحلیل و پذیرش ریسک در تصمیمات سرمایه‌گذاری می باشد. در کل میتوان گفت مدیریت ریسک و سرمایه هنگامی رخ می دهد که یک مدیر صندوق یا یک سرمایه گذار، پتانسیل ریسکها را در یک سرمایه‌گذاری، تجزیه و تحلیل می‌کند.
مدیریت ریسک در بورس
طبق نظر کارشناسان، ریسک را از بورس نمی توان جدا کرد اما میتوان آن را مدیریت نمود. مدیریت ریسک بورس کار آسانی نیست و نیازمند مهارت و تجربه بالایی است. آنچه مسلم است استراتژی مشخص و یکسانی برای مدیریت ریسک در بورس نمی توان در نظر گرفت، چرا که انسان‌ها درجات متنوعی از ریسک گریزی داشته و بهترین تدبیر در این زمینه این است که در سطح ریسک گریزی هر فرد بهترین دارایی با بازده مناسب انتخاب گردد.
ابزار‌های مدیریت ریسک در بورس بسیار تنوع دارند اما در ایران عمق و حجم بسیار کمی دارند. ابزار‌های مشتقه موجود در بورس ایران شامل اختیارات خرید و فروش، اوراق تبعی خرید یا فروش سهام (بیمه سهام)، قرارداد‌های آتی و … می شوند؛ این ابزار‌ها هم برای دارایی‌ها و هم برای شاخص‌ها و نرخ‌ها قابلیت انتشار دارند.
مدیریت ریسک در فارکس
نوساناتی که در بازار فارکس وجود دارد، باعث به وجود آمدن طیف وسیعی از فرصت‌ها با میزان مختلفی از ریسک می شود. تریدرهای فارکس اگر می‌خواهند ریسک‌های مرتبط با معاملات خود را محدود نمایند، لازم است به چند مورد توجه ویژه داشته باشند. بسیاری از معامله‌گران به جای توجه به مدیریت ریسک در فارکس ، به دنبال معاملات جمعی رفته و در نتیجه دچار ضرر می‌شوند. بنابراین تشخیص روند بازار به صورتی صحیح در این بازار ضروری است.
مدیریت ریسک در ارز دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال ریسک‌های بزرگتری نسبت به بازار فارکس دارد. مهمترین ریسک ذاتی مرتبط با بازار ارزهای دیجیتال مربوط به تایید مقررات است که هنوز در بسیاری از کشورها مقبولیت قانونی ندارد. ارز دیجیتال یک ارز غیرمتمرکز است که هیچ چارچوب قانونی یا نظارتی ندارد. دست‌یابی به برخی تأییدیه‌های نظارتی، می‌تواند باعث بهبود و پذیرش و اعتبار در بازار ارزهای دیجیتال شود. برای دست‌یابی به این هدف، بهترین نقطه شروع باید محل ذخیره ارز، یعنی دلار آمریکا باشد.
برای مدیریت ریسک در ارز دیجیتال با توجه به عدم مقبولیت ارزهای دیجیتال در برخی از کشورها تا حد امکان سعی کنید در معاملات کوتاه‌مدت و نوسان‌گیری وارد مشاغل مرتبط با ارزهای دیجیتال شوید تا نگرانی بابت بلوکه شدن سرمایه خود در صرافی‌های ارز دیجیتال نداشته باشید. همچنین توجه کنید که به هیچ عنوان نباید با تمام سرمایه خورد به این بازار ورود کنید و درصد کم‌تری نسبت به آنچه داخل بازار فارکس دارید را در این زمینه ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری نمایید.
مدیریت ریسک در زنجیره تامین
مدیریتِ ریسک زنجیره تامین با نحوه مدیریت جریان کالاها ارتباط دارد. مدیریت ریسک زنجیره تامین، فرآیندی است مربوط به شناسایی، ارزیابی و کاهش ریسک‌های زنجیره تامین در یک شرکت یا سازمان. مدیریت ریسک در زنجیره تامین شامل فرآیندهایی می شود که به تبدیل مواد خام سازمان به محصولات یا خدمات نهایی مربوط خواهد شد. این فرآیند شامل برنامه‌ریزی و مدیریت فعالیت‌های مربوط به تدارکات، تبدیل و همچنین عملکردهای مدیریت لجستیک خواهد شد. توصیه میکنیم مقاله ای درباره حسابداری لجستیک که توسط گروه نرم افزاری محک نوشته شده است را حتما مطالعه کنید.
مدیریت ریسک در کسبوکار
کسب‌وکارهایی که به درستی ریسکها را شناسایی کرده و در ادامه آنها را به خوبی مدیریت می کنند، آمادگی بالاتر و روش‌های کارآمدتری برای مقابله با آنها در اختیار خواهند داشت. شاید بهتر باشد با انواع ریسک‌هایی که یک کسبوکار تجربه خواهد کرد بصورت فهرست وار آشنا شوید:
- ریسک عملیاتی: مانند خرابی یا سرقت تجهیزات کلیدی
- ریسک انطباق: مانند معرفی قوانین جدید بهداشت و ایمنی محیط کار
- ریسک استراتژیک: مانند ورود یک رقیب جدید به بازار
- ریسک مالی: مانند افزایش نرخ بهره وام‌های تجاری
استانداردهای مدیریت ریسک
برای انجام مدیریت ریسک، سازمانها می‌توانند از استانداردها و روش‌های شناخته شده استفاده کنند. این استانداردها، دستورالعمل‌های منطقی و علمی هستند که بر اساس تجربه و دانش صاحبان ذی‌نفع در زمینه مدیریت ریسک تهیه شده‌اند. استانداردهای مدیریت ریسک، به سازمانها کمک می‌کنند تا فرایند مدیریت ریسک را به صورت یکپارچه، منظم، مؤثر و پایدار اجرا کنند.
بعضی از استانداردها و روش‌های شناخته شده در زمینه مدیریت ریسک عبارتند از:
ISO 31000: یک استاندارد بین‌المللی است که دستورالعمل‌های عمومی برای مدیریت ریسک در هر نوع سازمان با هر نوع فعالیت را ارائه می‌دهد. ISO 31000 پنج مرحله برای فرایند مدیریت ریسک پیشنهاد می‌کند: شناسایی، ارزیابی، برنامه‌ریزی، اجرا و پایش.
COSO ERM: چارچوب مدیریت ریسک سازمان (COSO ERM) یک چارچوب جامع و تفصیلی است که توسط کمیسیون تردی وی (COSO) تولید شده است. COSO ERM نشان می‌دهد که چگونه سازمانها با استفاده از فرهنگ، قابلیت‌ها و شیوه‌های خود، با تأثیرگذاری بر استراتژی و عملکرد، ریسک‌های خود را برای ایجاد، حفظ و تحقق ارزش مدیریت کنند.
PMI PMBOK: دفترچة دانش مدیریت پروژة (PMBOK) منبع منطقی و قابل اعتماد برای دستورالعمل‌های مدیریت پروژة است که توسط انستیتوی مدیریت پروژة (PMI) تولید شده است. PMBOK هفت فرایند برای مدیریت ریسک در پروژه‌ها را شرح می‌دهد: برنامه‌ریزی مدیریت ریسک، شناسایی ریسک، تجزیه و تحلیل کیفی ریسک، تجزیه و تحلیل کمی ریسک، برنامه‌ریزی پاسخ به ریسک، اجرای پاسخ به ریسک و پایش ریسک.
NIST CSF: چارچوب امنیت سایبری (CSF) چارچوب عملی و مبتنی بر خط مشی است که توسط انستیتوی ملی استاندارد و فناوری (NIST) تولید شده است. CSF به سازمانها کمک می‌کند تا خطرات امنیت سایبری خود را شناسایی، ارزیابی و کاهش دهند. CSF پنج عملکرد برای فعالیت‌های امنیت سایبری را تعریف می‌کند: شناسایی، حفاظت، تشخیص، پاسخگویی و بازگشت.
اینها فقط چند نمونه از استانداردها و روش‌های شناخته شده در زمینه مدیریت ریسک هستند. سازمانها می‌توانند بسته به نوع، اندازه، هدف و محیط خود، استانداردها و روش‌های مناسب برای خود را انتخاب و اقتباس کنند.
با مدیریت ریسک؛ اوضاع کسب و کار خود را بهبود دهید
در پایان، مدیریت ریسک نه تنها یک عملیات ضروری در مدیریت کسب و کارها و سازمان‌هاست، بلکه یک مهارت اساسی برای انجام موفقیت‌آمیز فعالیت‌های تجاری و پیشبرد اهداف است. ازآنجاکه دنیای کسب و کار پر از عدم قطعیت و تغییر است، توانایی شناسایی ریسکها، انعقاد تصمیم‌های استراتژیک و پیاده‌سازی راهکارهای مؤثر برای مدیریت ریسک از اهمیت بسیاری برخوردار است.
منبع:
https://www.techtarget.com/searchsecurity/definition/What-is-risk-management-and-why-is-it-important
