نسبت کارایی یا نسبت فعالیت از آن دسته نسبت‌های مالی است که نحوه استفاده از دارایی‌های یک مجموعه را در راستای ایجاد سود آوری برای صاحبان کسب و کار بررسی می‌کند. در این مقاله از گروه نرم افزاری محک به بررسی ماهیت نسبت کارایی و تفاوت نسبت کارایی با سایر نسبت‌های مالی می‌پردازیم.
فهرست مطالب
منظور از نسبت‌های مالی چیست؟
یکی از متداول‌ترین راه‌های تحلیل مالی، محاسبه و بررسی نسبت‌های مالی است. این نسبت‌ها در چندین گروه تعریف شده‌اند و هر کدام به یکی از جنبه‌های وضعیت مالی شرکت‌ها می‌پردازند.نسبت‌های مالی به دسته‌بندی‌های اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
- نسبت‌های نقدینگی
- نسبت‌های اهرمی و پوششی
- نسبت‌های کارایی (فعالیت)
- نسبت‌های سودآوری
- نسبت‌های ارزش بازار
نسبت‌های مالی مقادیر عددی هستند که با هدف جمع آوری اطلاعات مفید از صورت‌های مالی یک شرکت روی کار آمده‌اند. اعداد ثبت شده در صورت‌های مالی یک شرکت مانند ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان نقدینگی برای تحلیل مقداری و ارزیابی نقدینگی، رشد، حاشیه سود، سودآوری، نرخ بازگشت، ارزش‌گذاری و غیره به کار برده می‌شوند. یکی دیگر از راه‌های تحلیل مالی، استفاده از نسبت‌های مالی است. نسبت‌های مالی با توجه به کاربردی که دارند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.
هدف از تحلیل نسبت‌های مالی چیست؟
تحلیل نسبت‌های مالی با دو هدف اساسی انجام می‌شود:
- بررسی عملکرد شرکت‌ها:
تعیین نسبت‌های مالی در حسابداری و پیگیری هر گونه تغییر در مقادیر صورت‌های مالی در طول دوره با هدف کشف نکاتی برای پیشرفت یک شرکت انجام می‌شود. برای مثال افزایش نسبت بدهی به دارایی می‌تواند تحت فشار بودن یک شرکت را نشان دهد. درواقع بررسی نسبت‌های مالی می‌تواند شما را از خطر بازنشستگی نجات دهد.
- امکان مقایسه عملکرد شرکت:
مقایسه نسبت‌های مالی یک شرکت با شرکت‌های دیگر با هدف تحلیل عملکرد شرکت در بخش‌های مختلف صورت می‌گیرد. مقایسه بازده دارایی بین شرکت‌ها به یک سرمایه‌گذار کمک می‌کند تا از درجه استفاده مفید از دارایی‌اش توسط سایر شرکت‌ها اطلاع پیدا کند. استفاده کنندگان از نسبت‌های مالی به دو گروه تقسیم می‌شوند:
استفاده کنندگان خارجی: شامل تحلیلگران مالی، سرمایه‌گذاران خرده‌فروشی، اعتباردهندگان، رقبا، مقامات مالیاتی، مقامات نظارتی و ناظران.
استفاده کنندگان داخلی: شامل مدیر تیم، کارمندان و مالکان.
نسبت کارایی چیست؟
نسبت کارایی یا نسبت فعالیت یکی از مهم‌ترین نسبت‌های مالی است که به بررسی نحوه استفاده از دارایی‌های مجموعه در راستای ایجاد سودآوری می‌پردازد. نسبت کارایی را می‌توان با عملکرد گذشته شرکت یا سایر واحدهای تجاری در یک صنعت مشابه مقایسه کرد. ثابت باقی‌ماندن نسبت کارایی یک شرکت نشان‌دهنده آن است که هرگونه افزایش سرمایه گذاری منجر به افزایش نسبی بازدهی می‌شود. مبلغ فروش‌های مرتبط با منابع مالی سرمایه گذاری شده ارتباط مستقیمی با نسبت کارایی دارد. در واقع هرچه سرمایه مورداستفاده در یک شرکت بیشتر باشد، میزان فروش مورد نیاز برای کارایی نیز بیشتر می‌شود.
فرمول نسبت کارایی چیست؟
همان‌طور که گفتیم نسبت کارایی یعنی برآورد اینکه یک واحد تجاری چقدر درست از دارایی‌هایش استفاده می‌کند. بهتر است برای افزایش فروش فرمول‌های نسبت کارایی زیر را یاد بگیرید:
نسبت کارایی = حجم یا ارزش معاملات تقسیم بر ارزش دارایی‌ها
گردش سرمایه به کار گرفته شده = فروش تقسیم بر سرمایه به کار گرفته شده
گردش دارایی‌های ثابت= فروش تقسیم بر دارایی‌های ثابت
گردش دارایی‌های جاری =فروش تقسیم بر دارایی‌های جاری
تأثیر نسبت کارایی بر سود آوری شرکت
از لحاظ تئوری بالا نگه داشتن نسبت‌های کارایی در عین حفظ تعادل بین حجم و قیمت محصولات و دارایی‌ها می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی بر سودآوری شرکت‌ها بگذارد. نسبت کارایی، حجم فعالیت تجاری مرتبط با مبلغ سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در واحد تجاری را بررسی می‌کند و اگر توسط واحد فروش در جهت درستی استفاده شوند، تأثیر به سزایی در رشد کسب و کار دارند.
انواع نسبت کارایی کدام است؟
میزان چابکی یک شرکت در انجام فعالیت‌هایی نظیر تولید و فروش محصول، وصول مطالبات و تسویه بدهی‌ها همیشه قابل توجه بوده است. نسبت کارایی یا نسبت فعالیت نیز ابزاری است که برای سنجش استفاده درست از دارایی‌های یک شرکت روی کار آمده است و در انواع زیر دسته بندی می‌شود:
- گردش موجودی کالا
- دوره گردش موجودی کالا
- گردش حساب‌های دریافتنی
- دوره وصول مطالبات
- دوره گردش عملیات
- دوره پرداخت بدهی‌ها
- گردش دارایی
- گردش دارایی‌های ثابت
- نسبت گردش سرمایه جاری
- نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش
گردش موجودی کالا
نشان می‌دهد موجودی کالا و مواد شرکت، در یک بازه مشخص، (مانند یک سال مالی) چند بار به فروش رسیده و جایگزین شده است. گردش موجودی کالا یکی از نسبت‌های کارایی است که بازه زمانی که کالا تولید شده به فروش می‌رسد را نشان می‌دهد. کم بودن بازه زمانی فروش یک محصول نشانه مثبتی برای یک مجموعه است.
گردش موجودی کالا = بهای تمام شده کالای فروش رفته/متوسط موجودی کالا
دوره گردش موجودی کالا
به فاصلۀ زمانی دریافت مواد اولیه و تبدیل آنها به کالا و فروش کالا به مشتری دورۀ گردش موجودی می‌گویند. در واقع، دورۀ گردش موجودی کالا یا میانگین سنی کالا، مدت زمان تبدیل مواد اولیه به کالا و فروش آن را نشان می‌دهد.
اگر این زمان کوتاه باشد نشانهٔ مثبتی برای یک شرکت است و یعنی شرکت در فرایند تولید و فروش محصولات به خوبی عمل کرده است. البته پایین بودن نسبت دوره گردش موجودی کالا ممکن است به دلیل کاهش فروش یا افزایش موجودی در طی یک دوره نیز باشد. این افزایش موجودی در طی یک دوره، عواقبی مثل بالا رفتن هزینه نگهداری و جریان نقدی را در پی دارد. نکته مهم آنکه گردش بالای موجودی ممکن است باعث کسری بودجه نیز بشود.
دوره گردش موجودی کالا = متوسط موجودی مواد و کالا *۳۶۵ / بهای تمام شده کالای فروش رفته
به بیان ساده‌تر :
دوره گردش موجودی کالا = 365/ گردش موجودی کالا
گردش حساب‌های دریافتنی
محاسبه گردش حساب‌های دریافتنی با تقسیم خالص فروش نسیه بر متوسط حساب‌های دریافتنی ممکن است. به دلیل اینکه اغلب شرکت‌ها، فروش نسیه را به طور جداگانه اعلام نمی‌کنند، صورت کسر گردش حساب‌های دریافتنی، جمع فروش‌های یک دوره را نشان می‌دهد.
این نسبت تعداد دفعات گردش مطالبات شرکت در طی یک سال را نشان می‌دهد. مثلاً اگر نسبت گردش حساب‌های دریافتنی عدد 2 شود یعنی مطالبات شرکت در طول سال به طور میانگین 2 بار قابل وصول و نقد شدن بوده‌اند. کاربرد اصلی این نسبت در محاسبه متوسط دورهٔ وصول مطالبات یک شرکت است .
گردش حساب‌های دریافتنی = فروش نسیه / میانگین حساب‌ها و اسناد دریافتنی طی دوره
دورۀ وصول مطالبات (حساب‌های دریافتنی)
این نسبت فاصله زمانی تحویل کالا به مشتری تا دریافت هزینه آن به صورت نقدی را نشان می‌دهد. مدت زمانی که طول می‌کشد شرکت مطالبات قابل وصول خود را از مشتری دریافت کند را دوره وصول مطالبات می‌گویند. کوتاه بودن این زمان نشانه مثبتی برای یک شرکت در وصول مطالباتش است. اگر این میزان طولانی شود یعنی مطالبات شرکت، غیرقابل‌وصول یا مشکوک‌الوصول است.
دوره وصول مطالبات = متوسط حساب‌های دریافتنی *۳۶۵ / فروش نسیه
یا به طور ساده‌تر:
دوره وصول مطالبات = 365 / گردش حساب‌های دریافتنی
دوره گردش عملیات
دوره‌ای که یک شرکت در طول آن، مراحل خریداری مواد اولیه، تولید کالا، رساندن آن به دست مشتری و در نهایت دریافت هزینه آن را طی می‌کند، دوره گردش عملیات گفته می‌شود .
دوره گردش عملیات = دوره وصول مطالبات + دوره گردش موجودی کالا
دوره پرداخت بدهی‌ها
از دیگر نسبت‌های کارایی، دوره پرداخت بدهی‌ها است که مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک شرکت بدهی‌های خود را با تأمین کنندگان مواد اولیه به صورت نسیه تسویه کند را نشان می‌دهد.
دوره پرداخت بدهی‌ها = متوسط حساب‌های پرداختنی *۳۶۵ / خرید نسیه
گردش دارایی
این نسبت نشان می‌دهد که چگونه یک شرکت از دارایی‌هایش برای ایجاد درآمد استفاده می‌کند. این نسبت بسیار در گردش دارایی‌ها تأثیر گذار است. با مقایسه این دوره با دوره‌های گذشته می‌توان به این نتیجه رسید که آیا افزایش دارایی باعث افزایش درآمد می‌شود یا خیر؟
گردش دارایی = فروش خالص / میانگین کل دارایی‌ها
گردش دارایی‌های ثابت
برای درک این موضوع که آیا دارایی‌های ثابت بر کسب درآمد تأثیر دارد یا خیر از گردش دارایی‌های ثابت استفاده می‌شود. اگر نسبت گردش دارایی‌های ثابت در یک شرکت بالا باشد یعنی آن شرکت نهایت استفاده خود از دارایی‌هایش را کرده است. اگر این نسبت پایین باشد، نشان دهنده عدم کارایی دارایی ثابت است.
گردش دارایی‌های ثابت = فروش خالص / میانگین دارایی‌های ثابت
نسبت گردش سرمایه جاری
تفاوت بین دارایی جاری و بدهی‌های جاری یک شرکت را سرمایه در گردش مشخص می‌کند. سرمایه جاری بخشی از دارایی‌های جاری است که به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم تسهیلاتی را در چرخه تولید ایجاد می‌کند. این نسبت تأثیر سرمایه در گردش در میزان فروش شرکت را نشان می‌دهد. افزایش نسبت گردش سرمایه جاری به دو دلیل اتفاق می‌افتد:
سرمایه در گردش کاهش پیدا کند یا میزان فروش ما افزایش پیدا کند. این نسبت دوره گردش عملیات را تحت بازبینی قرار می‌دهد. بهتر است نسبت گردش سرمایه جاری با دوره‌های قبل خودش مقایسه شود.
گردش سرمایه جاری = فروش / سرمایه در گردش
نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش
بری فهمیدن آنکه چه میزان از سرمایه در گردش به موجودی کالا مربوط می‌شود از این نسبت استفاده می‌کنیم. همان‌طور که می‌دانید، سرمایه در گردش، تفاوت بدهی جاری و دارایی جاری را نشان می‌دهد و موجودی کالا بخشی از دارایی جاری است.
نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش = موجودی کالا / سرمایه در گردش
اگر این نسبت بالا باشد برای شرکت خوب نیست زیرا قسمت عملیات جاری شرکت مشکل دارد و تا موجودی کالا به فروش نرسد و وجه نقد در دسترس چرخه تولید قرار نگیرد، شرکت به بازدهی کافی نمی‌رسد. بررسی این نسبت برای جلوگیری از مشکلات بزرگ‌تر در زمینه بازاریابی و فروش ضروری است.
تفاوت نسبت کارایی با سایر نسبت‌های مالی چیست؟
شاید جالب باشد که برای محاسبه نسبت کارایی یا نسبت فعالیت به جای اینکه از اطلاعات صورت سود و زیان استفاده کنیم، از اطلاعات ترازنامه استفاده می‌کنیم.
تهیه صورت‌های مالی با نرم افزار حسابداری محک
همان‌طور که گفته شد محاسبه اعداد و ارقام که باید در تنظیم صورت‌های مالی استفاده گردد و بررسی انواع نسبت‌های کارایی یا نسبت‌های فعالیت کاری بسیار زمان‌بر و پیچیده‌ای است. البته با داشتن ابزارهای مالی و حسابداری حرفه‌ای، مثل نرم افزار حسابداری محک و افزونه‌های مناسب برای تنظیم صورت‌های مالی، یک حسابدار به راحتی می‌تواند آنها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پایان برساند. بسیاری از شرکت‌ها بعد از تنظیم این صورت‌ها، آنها را در اختیار سهام‌داران قرار می‌دهند و یا برای دریافت وام بانکی از آن استفاده می‌کنند. شفاف بودن این صورت‌ها یکی از نکات حائز اهمیتی است که باید رعایت شود.
منبع: hukseflux
