اختلافات مالیاتی و روش‌های رسیدگی به آنها از مهم‌ترین چالش‌هایی است که مودیان مالیاتی با آن مواجه می‌شوند. این اختلافات معمولاً به دلیل تفاوت در تفاسیر قوانین مالیاتی و یا اشتباهات در محاسبه مالیات رخ می‌دهند. در چنین شرایطی، مودیان مالیاتی ممکن است موظف به محاسبه مجدد و پرداخت مالیات شوند، که این امر می‌تواند هزینه‌بر و زمان‌بر باشد. بنابراین، آشنایی با روش‌های حل و فصل اختلافات مالیاتی برای جلوگیری از پرداخت‌های مجدد یا اضافه پرداخت‌ها ضروری است. در ادامه این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، به بررسی علل و ریشه‌های اختلافات مالیاتی، مراجع رسیدگی به اختلافات مالیاتی و روش‌های رسیدگی به این اختلافات خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
اختلاف مالیاتی چیست؟
به اختلافاتی که به دلایل مختلف بین سازمان امور مالیاتی و مودیان مالیاتی رخ می‌دهد اختلافات مالیاتی می‌گویند. اصل 34 قانون اساسی، دادخواهی را حق طبیعی هر انسانی می‌داند. بر اساس این قانون، هر انسان عاقلی می‌تواند برای دادخواهی و حل اختلافات مالی‌اش به دادگاه مراجعه کند. یکی از مراجعی که می‌توان برای حل اختلافات مالی به آن رجوع کرد دادگستری است.
ریشه اختلافات مالیاتی در چیست؟
معمولاً اختلافات مالی از عواقب تشخیص و مطالبه مالیات توسط سازمان امور مالیاتی است و به دلایل زیر رخ می‌دهد:
- عدم رعایت تکالیف مالیاتی مانند عدم رعایت آیین نامه تحریر دفاتر و نگهداری صورت‌حساب‌ها توسط مودیان
- عملکرد نادرست مأموران مالیاتی در تشخیص مالیات. زمانی که مأموران مالیاتی بر مبنای غیر صحیح و نادرست و شواهد غیر قابل استناد عمل کنند، باعث نارضایتی و اعتراض مودیان مالیاتی می‌شوند.
- اشتباهات احتمالی، ضعف فرهنگ عمومی مالیاتی، میل مودیان به فرار از مالیات، عدم اطلاع از قوانین مالیاتی و …نیز می‌تواند از عوامل افزایش اعتراضات مودیان مالیاتی باشد و دامن زدن به اختلافات مالیاتی باشد.
مراجع و نهادهای حل اختلاف مالیاتی کدامند؟
از مراجع حل اختلاف مالیاتی می‌توان به هیات حل اختلاف مالیاتی و شورای عالی مالیاتی اشاره کرد:
1. هیات حل اختلاف مالیاتی:
هیأت حل اختلاف مالیاتی وظیفه رسیدگی به کلیه اختلافات مالیاتی بین مؤدیان (پرداخت‌کنندگان مالیات) و سازمان امور مالیاتی را برعهده دارد. این هیأت‌ها به شکایات و اعتراضات مربوط به ارزیابی مالیات و حسابرسی مالیاتی رسیدگی می‌کنند و تصمیم‌گیری نهایی را انجام می‌دهند، مگر اینکه در قوانین مربوطه مرجع دیگری تعیین شده باشد. هدف اصلی این هیأت‌ها ایجاد عدالت مالیاتی و حل و فصل سریع و منصفانه اختلافات مالیاتی است.
ترکیب اعضای هیأت حل اختلاف مالیاتی
هیأت حل اختلاف مالیاتی معمولاً متشکل از سه نفر است:
- نماینده سازمان امور مالیاتی: این فرد توسط سازمان امور مالیاتی منصوب می‌شود و تخصص لازم در زمینه مالیات دارد.
- نماینده مؤدی: این فرد توسط مؤدی یا انجمن‌های صنفی و حرفه‌ای که مؤدی عضو آن‌هاست، انتخاب می‌شود.
- نماینده قاضی یا فرد بی‌طرف: این فرد معمولاً یک قاضی یا یک حقوق‌دان با تجربه است که به عنوان رئیس هیأت عمل می‌کند و نقش مهمی در ایجاد تعادل و انصاف در تصمیم‌گیری‌ها دارد.
2. شورای عالی مالیاتی:
شورای عالی مالیاتی یکی از نهادهای مهم در سیستم مالیاتی کشور است که وظیفه اصلی آن بررسی آراء قطعی هیأت‌های حل اختلاف مالیاتی است. این شورا نقش مهمی در نظارت بر اجرای صحیح قوانین و مقررات مالیاتی و تضمین عدالت مالیاتی دارد.
ترکیب اعضای شورای عالی مالیاتی
شورای عالی مالیاتی معمولاً متشکل از افراد ذیل است:
رئیس شورا: رئیس شورا معمولاً یک فرد با تجربه در زمینه حقوقی یا مالیاتی است که توسط مقامات مربوطه منصوب می‌شود.
اعضای شورا: اعضای شورا شامل چندین کارشناس مالیاتی و حقوقی هستند که دارای تجربه و تخصص در زمینه مالیات می‌باشند. این افراد از بین کارشناسان مالیاتی، حسابداران و حقوقدانان انتخاب می‌شوند.
نماینده مؤدیان: یکی از اعضای شورا به عنوان نماینده مؤدیان عمل می‌کند تا نظرات و شکایات آنها را به شورا منتقل کند.
از انواع رسیدگی به اختلاف مالیاتی چه می‌دانید؟
مراجع حل اختلاف مالیاتی رسیدگی به اختلافات مالیاتی را در 4 نوع انجام می‌دهند:
- رسیدگی ماهیتی:
مراجع حل اختلاف مالیاتی ماهیت پرونده را رسیدگی کرده و رای مقتضی شامل تأیید، تعدیل، قرار رسیدگی مجدد، رفع تعرض یا تجدید دعوت صادر می‌کنند.
- رسیدگی شکلی:
شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری فقط آراء قطعی از لحاظ عدم رعایت قوانین و مقررات موضوعه یا نقص رسیدگی مورد شکایت مودی یا اداره امور مالیاتی به شرحی که گفته شد را رسیدگی می‌کند.
- رسیدگی شکلی و ماهیتی:
در این مورد ابتدا با وارد دانستن عدم رعایت قوانین و مقررات موضوع وارد ماهیت رسیدگی می‌شوند و رای مقتضی را صادر می‌نماید؛ در غیر این صورت فقط به صورت شکلی وارد شده و در صورت عدم احراز نقص رسیدگی یا رعایت قانون رای مبنی بر رد شکایت صادر نماید.
- رسیدگی در دیوان عدالت اداری:
دیوان عدالت اداری به عنوان یکی از مراجع قضایی رسیدگی کننده به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین، واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها شناخته می‌شود. مطابق قوانین دیوان عدالت اداری، رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی (حقوق خصوصی) از تصمیمات و اقدامات سازمان امور مالیاتی کشور و یا مأموران مالیاتی در صلاحیت دیوان است. همچنین رسیدگی به اعتراضات و شکایات از آراء و تصمیمات قطعی کمیسیون‌های مالیاتی (هیئت‌های حل اختلاف مالیاتی) در صلاحیت دیوان می‌باشد.
مراحل مختلف حل اختلافات مالیاتی در ایران چیست؟
رسیدگی به اختلاف مالیاتی درون سازمانی چندین مرحله دارد که در ادامه شرح می‌دهیم:
مرحله اول: رسیدگی اداری از طریق ممیز کل
مطابق ماده ۲۳۸ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر مؤدی مالیاتی نسبت به برگ تشخیص مالیات خود معترض باشد، می‌تواند در اولین قدم به اداره سازمان امور مالیاتی مراجعه کرده و با ارائه یک تقاضای کتبی، به طور مستقیم به رسیدگی اختلاف مالیاتی بپردازد. این رسیدگی از طریق توافق با رئیس اداره امور مالیاتی انجام می‌شود. اعتراض در دو مرحله درون سازمانی و اداری رسیدگی می‌شود.
مرحله دوم: هیأت حل اختلاف بدوی
اگر اعتراض توسط رئیس اداره امور مالیات بررسی و حل نشد و برگ تشخیص مطابق مقررات به مؤدی مالیاتی ابلاغ شد، مؤدی باید برای رسیدگی به اختلافات مالیاتی به هیأت حل اختلاف بدوی مراجعه کند. زمان تشکیل جلسات هیأت حل اختلاف بدوی از طریق واحد مالیاتی مربوطه به اطلاع مؤدی رسانده می‌شود. رای هیأت حل اختلاف بدوی برای طرفین دعوی، یعنی سازمان امور مالیاتی و مؤدی، لازم‌الاجرا است.
مرحله سوم: هیأت حل اختلاف تجدیدنظر
اگر طرفین دعوی رای هیأت حل اختلاف بدوی را نپذیرند، باید ظرف مدت 20 روز به صورت کتبی به آن رای اعتراض کنند. پرونده به هیأت حل اختلاف تجدیدنظر ارجاع می‌شود و این هیأت به بررسی مجدد موضوع می‌پردازد. رای این هیأت قطعی و لازم‌الاجرا است و مؤدی مالیاتی موظف به پذیرفتن آن است.
مرحله چهارم: هیأت ماده 216
مودی مالیاتی می‌تواند به هیأت ماده 216 رجوع کند، اگر نسبت به وصول مالیات قبل از قطعی شدن آن معترض باشد یا در زمینه مالیات‌های غیر مستقیم شکایتی داشته باشد یا از کیفیت کار هیأت‌های حل اختلاف راضی نباشد. این هیأت می‌تواند اقدامات قبلی مبنی بر اجرایی شدن پرونده مالیاتی قبل از قطعی شدن آن را باطل کند. رسیدگی به این نوع شکایات خارج از نوبت و با فوریت انجام می‌شود.
مرحله پنجم: شورای عالی مالیاتی
مطابق ماده 251 قانون مالیات‌های مستقیم، مؤدی یا اداره امور مالیاتی می‌توانند پس از یک ماه از اعلام و ابلاغ رأی قطعی هیأت حل اختلاف مالیاتی، با دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی مراجعه کنند. درخواست نقض رأی و تجدید رسیدگی داده می‌شود تا شکایت بررسی شود. رسیدگی شکایات در شورای عالی مالیاتی بدون توجه به ماهیت پرونده است و صرفاً از نظر رعایت تشریفات قانونی و مطابقت با رسیدگی‌های قبلی بررسی می‌شود.
مرحله ششم: هیأت موضوع ماده ۲۵۱ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم
اگر مؤدی یا سازمان امور مالیاتی همچنان به غیرعادلانه بودن مالیات و آراء صادره اعتراض داشته باشند، می‌توانند برای شکایت و تقاضای تجدیدنظر به هیأتی سه نفره که به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارایی تشکیل شده است، مراجعه کنند. دادخواست خود را به این هیأت ارائه داده و برای رفع تبعیض اقدام نمایند. رأی این هیأت نیز با اکثریت آراء لازم‌الاجرا و قطعی است.
مرحله هفتم: دیوان عدالت اداری
مطابق قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، رسیدگی به اعتراضات پس از شورای عالی در حوزه دیوان عدالت اداری انجام می‌شود. مطابق اصل ۱۷۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دیوان عدالت اداری برای رسیدگی به شکایت‌ها و اعتراضات مردمی نسبت به مأموران و آیین‌نامه‌های داخلی ادارات دولتی روی کار می‌آید.
** مدت زمان مراحل اعتراض **
مدت زمان طی این مراحل بسته به شرایط و پیچیدگی پرونده و همچنین حجم کاری نهادهای مربوطه متفاوت است. هر مرحله ممکن است از چند هفته تا چند ماه زمان ببرد.
حق و حقوق مؤدی در دفاع از خود
در شورای حل اختلاف، مودی می‌تواند از حقوق خود بهره بگیرد تا اطلاعات و نظرات خود را به صورت عمومی منتشر کند. برخی از این حقوق عبارتند از:
- حق اعتراض: مؤدیان مالیاتی حق دارند نسبت به ارزیابی‌ها و تصمیمات مالیاتی که با آنها موافق نیستند، اعتراض کنند. این اعتراض باید به‌صورت کتبی و در مهلت مقرر به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارائه شود.
- حق داشتن نماینده: مؤدیان می‌توانند در جلسات هیأت حل اختلاف مالیاتی نماینده‌ای داشته باشند که از جانب آنها دفاع کند. این نماینده می‌تواند یک وکیل، حسابدار، یا هر فرد دیگری باشد که از سوی مؤدی انتخاب شده است.
- حق دسترسی به مدارک و مستندات: مؤدیان حق دارند به تمامی مدارک و مستنداتی که مبنای ارزیابی مالیاتی قرار گرفته‌اند، دسترسی داشته باشند. این مدارک باید قبل از جلسه هیأت حل اختلاف در اختیار مؤدی قرار گیرد.
- حق داشتن جلسه حضوری: مؤدیان حق دارند در جلسات هیأت حل اختلاف مالیاتی حضوریابند و دفاعیات خود را ارائه دهند. این حضور می‌تواند تأثیر زیادی در نتیجه‌گیری نهایی داشته باشد.
- حق درخواست تجدیدنظر: در صورتی که مؤدی به رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی اعتراض داشته باشد، می‌تواند درخواست تجدیدنظر خود را به شورای عالی مالیاتی ارائه دهد.
رسیدگی به اختلافات مالیاتی در شورای عالی انتظامی مالیاتی:
رسیدگی به تخلفات اداری مأموران و نمایندگان سازمان امور مالیاتی در هیأت حل اختلاف را دادستان انتظامی و هیأت عالی انتظامی مالیاتی انجام می‌گیرد. وظایف هیأت عالی انتظامی مالیاتی در رسیدگی به اختلافات مالیاتی به شرح زیر است:
- رسیدگی به تخلفاتی اداری مأموران مالیاتی و نمایندگان سازمان امور مالیاتی در هیأت های حل اختلاف
- رسیدگی به رد صلاحیت اخلاقی یا رفتار منافی حیثیت مأموران مالیاتی و یا سوء شهرت و اهمال و مسامحه کاری در انجام وظایف مأموران مالیاتی در حوزه اختیارات این هیأت است.
- رسیدگی به اعتراضات مأمورانی که صلاحیتشان از سوی دادستان انتظامی مالیاتی رد شده است.
رسیدگی به اختلافات مالیاتی در دادستانی انتظامی مالیاتی:
دادستان و دادیاران، دادستانی انتظامی را تشکیل می‌دهند. وظیفه دادستان انتظامی مالیاتی رسیدگی و کشف تخلفات و قصور مأموران سازمان امور مالیاتی کشور در هیأت های حل اختلاف و رسیدگی به کلیه اختلافات در امر دریافت مالیات است. رسیدگی به مشکلات اخلاقی و رفتاری مأموران سازمان امور مالیاتی نیز در حوزه اختیارات دادستان انتظامی عالی مالیاتی می‌باشد.
نمونه متن اعتراض به مالیات تعیین شده
نمونه متن اعتراض به برگ تشخیص مالیات به منظور تعدیل مبلغ مالیات
به نام خدا
ریاست محترم امور مالیاتی شعبه ………….
احتراماً در خصوص مبلغ مندرج در برگ تشخیص مالیات اعتراض داشته و درخواست تعدیل آن را دارم.
با تشکر
امضا
نمونه متن اعتراض به برگ تشخیص مالیات به منظور نا عادلانه بودن مبلغ مالیات
به نام خدا
ریاست محترم امور مالیاتی شعبه ………….
احتراماً با توجه به ناعادالنه بودن مبلغ مالیات و رکود شدید بازار، درخواست تعدیل کلی آن را دارم.
با تشکر
امضاء
سوالات متداول در زمینه اختلافات مالیاتی مودیان و سازمان امور مالیاتی کشور
اختلاف مالیاتی چیست؟
اختلاف مالیاتی زمانی به وجود می‌آید که مودی (شخص حقیقی یا حقوقی) با مبلغ مالیات تعیین‌شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور مخالف باشد. این اختلاف ممکن است به دلیل محاسبه نادرست، تفسیر متفاوت از قوانین مالیاتی یا اشتباهات اداری باشد.
مودیان در چه مواردی می‌توانند اعتراض خود را به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند؟
مودیان می‌توانند به موضوعات مختلفی از جمله میزان مالیات تعیین‌شده، جریمه‌های مالیاتی، عدم پذیرش هزینه‌های کسر شده یا عدم اعمال معافیت‌های مالیاتی اعتراض کنند.
نحوه اعتراض به مالیات تعیین‌شده چگونه است؟
مودیان باید ظرف مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ مالیات، اعتراض خود را به صورت کتبی به اداره مالیاتی مربوطه اعلام کنند. این اعتراض معمولاً از طریق ارائه درخواست کتبی به اداره امور مالیاتی انجام می‌شود.
چه مدارکی برای ارائه اعتراض مالیاتی لازم است؟
مدارک لازم ممکن است شامل اظهارنامه مالیاتی، مدارک مالی و حسابداری، اسناد مربوط به هزینه‌ها و درآمدها، و مدارک مرتبط با محاسبه مالیات باشد.
مدت زمان رسیدگی به اعتراض مالیاتی چقدر است؟
مدت زمان رسیدگی به اعتراضات مالیاتی بسته به نوع اختلاف و مرجع رسیدگی ممکن است متفاوت باشد، اما سازمان امور مالیاتی موظف است در کوتاه‌ترین زمان ممکن به این اعتراضات رسیدگی کند.
