سهام خزانه و نحوه حسابداری آن

سهام خزانه چیست و نحوه حسابداری خزانه داری چگونه است؟ با اینکه به واسطه خرید و فروش سهام خزانه می‌توان سودهای خوبی کسب نمود اما در ایران این موضوع مجاز نیست. در این مقاله علت مجاز نبودن آن را مطرح کرده‌ایم و راهکار برای استفاده از این فرصت را ارائه خواهیم داد. اگر تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید ، اطلاعات خوبی پیرامون موضوع اصلی مقاله که همان سهام خزانه است بدست خواهید آورد و احتمالا هیچ ابهامی برای شما در این باره باقی نخواهد ماند.

فهرست مطالب

سهام خزانه چیست ؟

سهام خزانه، سهامی است که مدیریت آن تنها مختص شرکت سهام بوده و برای تحقق اهداف شرکت به کار برده می‌شود. اگر بخواهیم تعریف دیگری برای سهام خزانه ارائه کنیم می‌توانیم اینگونه بگوییم که سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی می‌باشد که توسط همان شرکت دوباره خریداری می‌شود، البته باید به این نکته اشاره کنیم که در ایران خرید سهام شرکت توسط همان شرکت ممنوع است.

در کشور ما هیچ شرکتی اجازه ندارد سهام خود را بخرد. دلیل این ممنوعیت این است که مدیر آن شرکت نسبت به اطلاعات داخلی آگاهی کامل دارد؛ بنابراین قادر است سهام خود را با حداقل قیمت خریده و با حداکثر قیمت در اوج بفروشد که این موضوع سبب ضرر و زیان فروشنده‌گان و خریداران دیگر خواهد شد.

البته خوب است به نکته‌ای در این زمینه توجه کنید: شرکت های پذیرفته شده در بورس و بازارهای خارج از بورس براساس میزان سهام شناورشان در هر یک از بازارها و براساس مقرراتی که به پیشنهاد سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسیده، قادر هستند تا ۱۰ درصد سهام خود را خریداری نمایند و تحت عنوان سهام خزانه، در شرکت نگهداری کنند.

سهام خزانه در قانون تجارت

بر اساس قانون تجارت هیچ شرکتی قادر نیست سهام شرکت مربوط به خودش را بخرد یا به عبارتی بازخرید سهام انجام دهد. این بازخرید امکان دارد به دلایل بسیاری انجام گرفته و منجر به کاهش سرمایه شرکت و یا فروش سهام گردد. در برخی از کشورها با توجه به شرایط خاصی بازخرید مجاز است.

سهام خزانه در ایران

سال ۱۳۴۶ که اوایل تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بود، مدیران شرکت ملی نفت ایران به عنوان اولین شرکت سهامی، حق استفاده از سهام خزانه را داشته و قادر بودند که سهام شرکت خود را بازخرید نمایند.

اما جالب است بدانید که تقریبا دو سال بعد بر اساس متمم قانون تجارت در فروردین ماه ۱۳۴۸ حق بازخرید سهام خزانه از شرکت ها سلب شد. در حالی که سهام خزانه، برای سهامداران سودمند به شمار می رود و بنا به همین دلیل است که در بسیاری از کشورها، خرید آن مجاز محسوب می شود اما به دلیل اینکه احتمال سوءاستفاده از آن هم وجود دارد در مواردی خرید سهام خزانه ممنوع اعلام می‌گردد.

در سال ۱۳۹۴ آیین‌نامه بازبینی شد و ممنوعیت سهام خزانه در ایران از بندهای آیین‌نامه حذف گردید اما همچنان استفاده از آن منوط به دریافت مجوز می باشد.

تا اواسط سال ۱۳۹۹ هیچ مجوزی برای شرکت‌های بورسی در زمینه سهام خزانه صادر نشد. مهرماه سال ۱۳۹۹ از بین درخواست‌های شرکت‌های بورسی، درخواست سه شرکت فولاد مبارکه، سرمایه‌گذاری غدیر و آتیه‌ داده‌پرداز تایید گردید و سازمان بورس مجوز خرید سهام خزانه را برای آنها صادر نمود.

قوانین خرید و فروش سهام خزانه در ایران

باز هم تاکید می‌کنیم، به این موضوع دقت داشته باشید که سهام خزانه در ایران دارای قوانین خاصی است که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

1. خرید سهام خزانه تنها با مجوز کتبی سازمان بورس و اوراق بهادار امکان‌پذیر است و البته هر تغییری که در برنامه شرکت بابت خرید و فروش سهام خزانه اتفاق بیافتد، باید به سازمان بورس گزارشی ارائه گردد.
2. در زمینه تقسیم سود سالیانه، هیچ سودی به سهام خزانه تعلق نخواهد گرفت.
3. سهام خزانه به عنوان سهام شناور شناسایی نمی‌شود و خرید سهام خزانه نباید کاهش سهام شناور تا بیش از ۵۰ درصد را در پی داشته باشد.
4. سهام خزانه در مجامع شرکت فاقد حق رای است.
5. اگر شرکتی قبل از پذیره‌نویسی افزایش سرمایه داشته باشد، این افزایش سرمایه فاقد سهام خزانه است.
6. مبلغی که برای تهیه سهام خزانه توسط هیئت مدیره به تصویب می‌رسد، نمی‌تواند موجب کاهش ارزش ویژه (تفاضل جمع بدهی‌ها و دارایی‌ها) تا بیش از ۴۰ درصد شود.

سهام خزانه در ایران جزئیات ریز بیشتری هم دارد. اما موارد فوق، قوانین اصلی هستند که مشمول تمام شرکت‌های متقاضی استفاده از سهام خزانه، می‌شود.

قوانین خرید و فروش سهام خزانه در سایر کشورها

همانطور که در بخش های قبلی اعلام کردیم خرید و فروش سهام خزانه در بازار بورس همه کشورها مجاز نیست که ایران یکی از همین کشورهاست. البته در کشورهایی مانند آمریکا و انگلستان هم طبق قوانین خاصی معامله می‌گردد. شاید برای شما هم جالب باشد که اگر در کشوری خرید و فروش سهام خزانه مجاز است بر اساس کدام قوانین خرید و فروش می‌گردد:

• سهام خزانه بایستی منبع تامین نقدینگی برای بازخرید محسوب شود.
• سهام خزانه به عنوان سهام شناور شناسایی نمی‌گردد. ضمن اینکه خرید سهام خزانه توسط شرکت، نباید باعث کاهش سهام شناور تا بیش از ۵۰ درصد گردد.
• شرکت‌ها قادر نیستند در هر زمانی اقدام به خرید سهام خزانه نمایند. سهام خزانه با توجه به قوانین کشورهای گوناگون طبق بازه زمانی که سازمان ناظر تعیین می‌نماید، تهیه می‌گردد.

مزایای سهام خزانه چیست ؟

تهیه سهام خزانه توسط شرکت‌ها به دلایل مختلفی انجام می‌گیرد. در ارتباط با مزایای سهام خزانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حفظ ارزش سهم تا زمان اصلاح قیمت، یکی از مزایای خرید سهام خزانه برای شرکت‌ها محسوب می شود. گاهی شرکت بورسی در می‌یابد که سهامش در بازار کمتر از ارزش واقعی فروخته می‌شود. در این هنگام مقداری از سهام (حداکثر ۱۰ درصد) را خریداری کرده و بعد از اصلاح بازار دوباره آن را به فروش خواهد رساند.
• ایجاد شرایط بهتر در نقدشوندگی سهم را می‌توان یکی دیگر از مزیت‌ها محسوب کرد. کاهش نقدشوندگی سهم در بازار، منجر به بی اعتمادی سهامداران و عدم تمایل به سرمایه‌گذاری در آن سهم خواهد شد. به همین دلیل زمانی که سهام شرکتی در بازار با کاهش نقدشوندگی روبرو گردد، شرکت اقدام به خرید سهام خود خواهد کرد، بنابراین نقدشوندگی بهبود خواهد یافت.
• شاید بتوان گفت یکی از بزرگترین مزایای سهام خزانه، جلوگیری از سفته‌بازی خواهد بود. بعضی وقتها شرکت‌های بورسی متوجه می‌شوند که بخش عمده سهامشان در اختیار تعداد محدودی از افراد قرار گرفته است. این موضوع معمولا اتفاقی و بدون اطلاع رخ نمی‌دهد و با هماهنگی قبلی انجام میگیرد و در آینده سفته‌بازی در سهم مشاهده می شود. بنابراین شرکت بخشی از سهام خود را خریداری کرده و اگر سفته بازی را مشاهده نماید، از طریق سهام خود، قیمت را کنترل خواهد کرد.
• اعلام بازخرید سهام معمولاً از طرف سرمایه‏ گذاران، علامت مثبتى تلقى می‌گردد، چرا که بازخرید سهام عمدتاً بر این اعتقاد مدیریت مبتنى است که سهام شرکت زیر ارزش قرار دارد.
• مزیت دیگر این است که بازخرید سهام (سهام خزانه)، بخش عمده‌‏اى از سهام روى میز بازار را جذب خواهد کرد؛ منظور از سهام روی میز، سهامى است که موجب شده بود قیمت هر سهم در سطح پایینى باقی بماند.
• سود سهام در کوتاه ‏مدت دارای چسبندگی است یعنى چنانچه مدیریت شرکت قادر نباشد در آینده پرداخت همان سطح از سود سهام را تعهد کند، به افزایش پرداخت سود علاقه ‏اى ندارد. دلیل این مطلب آن است که کاهش پرداخت سود سهام علائم منفى به بازار خواهد داد. به همین دلیل، اگر جریان‌‏هاى نقدى اضافى، موقتى باشد، مدیریت ترجیح خواهد داد این جریان‏هاى نقدى اضافى را از طریق بازخرید سهام، میان سهامداران توزیع نماید، نه این‏که سود سهامى را افزایش دهد که در آینده نمى‏‌تواند آن را حفظ کند.
• بازخرید سهام(سهام خزانه) مى‏‌تواند باعث تغییرات بزرگ در بافت سرمایه مورد استفاده گردد. برای مثال، چندین سال قبل، در آمریکا گروه ادیسون به منظور افزایش نسبت بدهى خود، تصمیمی اتخاذ کرد که ٤٠٠ میلیون دلار از سهام عادى خود را بازخرید نماید. بازخرید سهام براى شرکت ضرورى به نظر می‌رسید، چرا که اگر شرکت بودجه‌‏بندى سرمایه‌‏اى خود را فقط از طریق بدهى انجام مى‌‏داد، باز هم براى رسیدن به سطح بدهى مورد نظر، به چندین سال وقت نیاز داشت. شرکت ادیسون براى ایجاد تغییر سریع در بافت سرمایه خود، از بازخرید سهام بهره برد.

معایب سهام خزانه چیست؟

معایب سهام خزانه، از دو جنبه قابلیت بررسی دارد. تهیه سهام خزانه معایبی دارد که بعضی اوقات متوجه مدیریت و گاهی اوقات متوجه سهامداران خواهد بود. بعد از بررسی مزایای سهام خزانه، در این قسمت به معایب آن خواهیم پرداخت که عبارتند از:

• هنگامی که شرکت اقدام به تهیه سهام خزانه می‌کند، سهامداران از این موضوع با خبر می شوند. حالا اگر سهامداران این اقدام را ناشی از عدم وجود فرصت‌هاى سرمایه‌گذارى مطلوب قلمداد کنند، نسبت به سهم بدبین شده و قیمت سهام در بازار کاهش پیدا خواهد کرد.
• امکان دارد شرکت‏ها قیمت بسیار بالایى براى بازخرید سهام پرداخت کنند که به ضرر سهامداران باقى‏مانده خواهد بود. اگر سهام شرکت به‏ طور فعال در بازار مورد معامله قرار نگیرد و اگر شرکت در صدد بازخرید حجم نسبتاً زیادى از سهام خود باشد، در این صورت ممکن است قیمت سهام بازخریدى در سطح بالاترى از سطح تعادلى خود قرار گرفته و پس از پایان عملیات بازخرید سهام، قیمت آن دوباره سقوط نماید.
• از معایب دیگر سهام خزانه (که متوجه شرکتها است) می‌توان به جرایم مالیاتی و سخت‌گیری‌های هیئت نظارت بورس اشاره داشت. به این نکته توجه داشته باشید که این مطلب برای سهامداران زیانی در پی نداشته و برای شرکت ارائه‌ کننده سهم می‌تواند مشکلاتی ایجاد نماید. بعنوان مثال چنانچه شرکت بورسی با هدف دستکاری قیمت سهم در بازار، اقدام به خرید سهام خزانه نماید، هیئت نظارت بورس عذر آن شرکت را خواهد خواست. در نظر داشته باشید که پاسخگویی و رفع این مسئله کار آسانی نخواهد بود.
• برای اشاره به یکی دیگر از معایب سهام خزانه برای سایر سهامداران، شرایطی را تصور کنید که سهام خزانه با قیمت بسیار بالایی (بیشتر از ارزش واقعی خود) خریداری می‌گردد. قیمت سهم در بازار افزایش پیدا می‌کند و اگر چه در این بین تعدادی از سهامداران خرد هم سود خواهند کرد اما به دلیل اینکه قیمت دستکاری شده است، سفته بازی در سهم صورت خواهد گرفت. البته در نظر داشته باشید که این کار به خودی خود نوعی سفته بازی محسوب می‌شود که در ادامه آن، نوسان‌گیران به شرایط دامن خواهند زد.
• سهامدارانى که سهام خود را به فروش می رسانند، ممکن است کاملاً به همه جوانب بازخرید سهام آشنا نباشند یا این‏که اطلاعات کاملى از فعالیت‏هاى جارى و آتى شرکت در اختیارشان نباشد. هرچند عموماً شرکت‏ها برنامه ‏هاى بازخرید سهام را پیشاپیش اعلام مى‏‌نمایند تا در معرض فراخوانده شدن احتمالى به دادگاه از طرف سهامداران نباشند.
• امکان دارد سهامداران بین سود سهام نقدى و عایدات سرمایه‌‏اى تفاوت قائل نباشند و ممکن است قیمت سهام بیشتر تابع سود سهام نقدى باشد تا بازخرید سهام. روى سود سهام نقدى عموماً مىتوان حساب باز کرد اما در مورد بازخرید سهام اینچنین نیست. حتى اگر شرکتى برنامه مشخص با ضابطه‌‏اى را براى بازخرید سهام اعلام نماید، نظام مالیاتى غلط انباشت سرمایه ممکن است تهدیدى براى این مسئله قلمداد گردد.

نقد شوندگی سهام خزانه در بورس

اگر تا به اینجای مقاله را با دقت مطالعه کرده باشید بطور حتم با قوانین و شرایط سهام خزانه در بورس آشنا شده اید. ممکن است میزان نقد شوندگی سهام یک شرکت در بازار کاهش پیدا کرده باشد، در این ضورت یکی از مهم ترین مزایای بورس قابلیت نقد شوندگی بالاست که اگر سهام را با دقت خریداری کرده باشیم در مواقع ضروری مشکلی برای فروش نخواهیم داشت؛ اما گاهی اعتماد معامله گران نسبت به شرکت و آن سهم سلب می شود. در این شرایط چون متقاضی خرید وجود ندارد فروشندگان اقدام به خرید سهام خزانه می کنند تا قادر باشند سهام خود را نقد کرده و مانع از دست دادن اعتماد سرمایه گذاران نسبت به خود گردند.

سهام خزانه در حسابداری چه جایگاهی دارد؟

سهام خزانه در حسابداری به عنوان یک عملکرد مالی در اختیارات مدیریت محسوب می شود. بر اساس استانداردهای حسابداری، این سهام به عنوان دارائی به شمار نمی رود و نباید سود حاصل از خرید و فروش در بین سهام داران توزیع بشود. مواردی هم هستند که در آن سهام خزانه از حقوقی همچون حق سود سهام، حق رای، حق تقدم خرید سهام را دارا نمی باشد. در اکثر کشورها خرید سهام سود خزانه مجاز محسوب نمی شود.

روش های حسابداری سهام خزانه کدام است؟

دو روشی که برای حسابداری سهام خزانه در نظر گرفته می شود عبارت است از : بهای تمام شده و مبلغ اسمی. در ادامه بصورت مفصل درباره هر یک توضیح خواهیم داد:

1 – روش بهای تمام شده

در این شیوه، مفهوم یک مبادله ای به کار می رود، به خاطرانکه شرکت نقش واسطه را بین دو سهامدار خواهد داشت؛ بنابراین، معاملات خرید وفروش سهام خزانه، یک مبادله قلمداد می‌گردد. این روش در سه مقطع باز خرید، فروش مجدد و ابطال سهام باز خرید شده به قرار زیر شرح داده می‌شود:

• تحصیل سهام خزانه: هنگام تحصیل سهام خزانه، حساب سهام خزانه معادل وجوه نقد پرداخت شده،بدهکار می‌گردد.
• فروش سهام خزانه: هنگام فروش مجدد سهام خزانه، حساب سهام خزانه بستانکار می شود. درصورتی که قیمت فروش مجدد سهام خزانه از قیمت تحصیل آن بیشتر باشد، تفاوت به بستانکاری حساب صرف سهام خزانه منظور و چنانچه قیمت فروش مجدد سهام خزانه از قیمت آن کمتر باشد، تفاوت به حساب سود و زیان انباشته بدهکار می‌شود، البته اگر صرف سهام خزانه مانده داشته باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار شده و چنانچه از تفاوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود و زیان انباشته منظور می‌شود.
• ابطال سهام خزانه: زمانی که سهام خزانه ابطال می‌گردد، مجددا قابل فروش نخواهد بود. از منظر حسابداری، هنگام ابطال سهام خزانه، حسابهای سرمایه ی سهام و صرف سهام به تناسب بدهکار شده و سهام خزانه بستانکار می‌گردد. در صورتی که بهای تمام شده‌ی سهام خزانه از جمع دو مبلغ سرمایه ی سهام و صرف سهام کمتر باشد، تفاوت به صرف سهام حاصل از ابطال سهام خزانه بستانکار می شود و چنانچه بهای تمام شده ی سهام خزانه از جمع دو مبلغ سرمایه ی سهام (مبلغ اسمی) و صرف سهام بیشتر باشد، تفاوت به حساب سود وزیان انباشته بدکار می شود،اگر صرف سهام خزانه مانده داشته باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار و چنانچه از تفاوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود و زیان انباشته منظور می شود.

2- روش مبلغ اسمی

در این شیوه حسابداری، نقطه نظر دو مبادله ای به کار رفته است. به خاطر آنکه فرض می‌گردد مبادله ی خرید، ابطال ومبادله ی فروش مجدد صدورجدید بوده است. این روش در سه مقطع تحصیل، فروش مجدد و ابطال سهام باز خرید شده به قرار زیر است:

• تحصیل سهام خزانه: هنگام تحصیل سهام خزانه، حساب سهام خزانه به مبلغ اسمی بدهکارمی شود.از انجا که فرض می شود ابطال صورت گرفته است، لذا در مقطع تحصیل سهام خزانه، باید صرف سهام مربوطه نیز حذف (بدهکار) شود، در صورتی که قیمت تحصیل سهام خزانه از جمع مبلغ اسمی وصرف سهام مربوطه کمتر باشد، تفاوت به بستانکاری صرف سهام خزانه منظور و در صورتی که قیمت تحصیل سهام خزانه از جمع مبلغ اسمی و صرف سهام مربوطه بیشتر باشد، تفاوت به بدهکاری سود وزیان انباشته منظور می شود، البته چنانچه از قبل صرف سهام خزانه ایجاد شده باشد، ابتدا صرف سهام خزانه بدهکار شده واگر از تفوت چیزی باقی بماند به بدهکاری حساب سود وزیان انباشته منظور می گردد.
• فروش سهام خزانه: از آنجا که در روش مبلغ اسمی رویکرد دو مبادله ای به کار گرفته شده است، بنابراین، هنگام فروش مجدد سهام خزانه، همانند صدور سهام برای بار اول برخورد خواهد شد، یعنی حسب مورد صرف و کسر سهام شناسایی میگردد.
• ابطال سهام خزانه: سهام خزانه ای که ابطال می‌گردد، مجددا، قابل فروش نخواهد بود. چون صرف سهام در این روش، درمقطع تحصیل سهام خزانه حذف و حساب سهام خزانه به مبلغ اسمی نگهداری می شود، لذا به آسانی، سرمایه‌ی سهام عادی بدهکار شده و سهام خزانه بستانکار می‌شود و هیچگونه تفاوتی ایجاد نمی‌گردد.

آنچه درباره سهام خزانه در این مقاله آموختید

در این مقاله اشاره کردیم که سهم خزانه چیست و چه مزایا و معایبی دارد. در این مقاله توضیح دادیم که نحوه حسابداری سهام خزانه چگونه است و با چه روش هایی انجام می‌گیرد. درباره قوانین مربوط به سهام خزانه صحبت کردیم و اشاره کردیم که تحت چه شرایطی قابلیت فروش این سهام وجود دارد. در نهایت امیدواریم در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، توانسته باشیم اطلاعات مفیدی را ارائه کنیم که برای مخاطبان ما مثمر ثمر باشد. بهترین ها را برای شما آرزومندیم.