استهلاک انباشته و نحوه ثبت آن در ترازنامه

استهلاک دارایی‌های ثابت همواره جهت جلوگیری از زیان مالی حائز اهمیت بوده است. دارایی‌های ثابت، سرمایه‌های یک کسب‌وکار هستند که با استفاده مستمر در طی زمان، دچار کاهش کارایی و بهره‌وری می شوند؛ از این رو، محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت به بهینه‌سازی در هزینه‌های سرمایه‌ای کمک می‌کند. در نتیجه، محاسبه استهلاک نقش مهمی در مدیریت هزینه‌های دارایی‌ها در دوره‌های مالی مختلف دارد. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی موضوعاتی از قبیل تعریف استهلاک، شیوه محاسبه هزینه آن و نحوه ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه و… خواهیم پرداخت.

فهرست مطالب

منظور از استهلاک چیست؟

استهلاک به معنی سرشکن کردن و تخصیص دادن بهای تمام شده دارایی ثابت، به سال‌های عمر ‌مفید آن است. در واقع، بهای تمام شده دارایی‌های ثابت، در طی سال‌هایی که یک کسب و کار برای ایجاد درامد از آن استفاده می‌کند، در نهایت به هزینه بدل می‌شود؛ به صورتی که بهای تمام شده ثابت می‌ماند و هرچه عمر مفید دارایی کم شود، استهلاک آن به عنوان هزینه به واحد اقتصادی اختصاص می‌یابد.
یک کسب وکار برای پیشگیری از خسارات جبران‌ناپذیر و مدیریت سرمایه‌های خود نیازمند آن است که استهلاک دارایی‌های خود را به طور منظم و دقیق محاسبه و بررسی نماید. از این رو، جهت تسهیل ثبت و محاسبه استهلاک‌ها نرم افزار‌های حسابداری کمک شایانی به صاحبان کسب و کار کرده اند.

دلایل به وجود آمدن هزینه استهلاک چیست؟

عوامل به وجود آورنده هزینه استهلاک را می‌توان به دو دسته عوامل فیزیکی و کاربردی تقسیم کرد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

• عوامل فیزیکی: خرابی دستگاه بر اثر استفاده، گذشت زمان، پوسیدگی و زنگ‌زدگی
• عوامل کاربردی: عدم کافی بودن دستگاه در تولید و استفاده بیش از حد آن، از مد افتادگی دستگاه به‌خاطر وجود دستگاه‌هایی با امکانات بیشتر

قانون مالیات بر استهلاک دارایی‌های و اموال ثابت

ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم به دارایی‌های استهلاک‌پذیر اختصاص یافته است. طبق این ماده، آن قسمت از دارایی‌های استهلاک پذیر که بر اثر به کارگیری، گذشت زمان یا سایر عوامل، بدون توجه به تغییر قیمت‌ها ارزش آن تقلیل می‌یابد، به همراه هزینه‌های تاسیس آن شامل هزینه‌های قابل قبول مالیاتی هستند. مقررات مربوط به استهلاک دارایی‌های استهلاک پذیر شامل جداول استهلاک‌ها و مقررات و چگونگی اجرای آن توسط سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود. استهلاک که در صورت سود و زیان به عنوان یک هزینه، قبل از مالیات اثر می‌گذارد؛ می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های مالیاتی شود؛ به همین علت، به آن سپر مالیاتی نیز گفته می‌شود.

عوامل موثر بر میزان هزینه استهلاک

قیمت تمام شده دارایی: شامل هزینه خرید + حمل و نقل + نصب و آماده‌سازی است. افزایش بهای تمام شده، باعث افزایش هزینه استهلاک سالانه می‌شود.
عمر مفید دارایی: افزایش عمر مفید یک دارایی باعث کاهش هزینه استهلاک می‌شود.
ارزش اسقاط (ارزش باقی مانده): ارزش یک دارایی پس از پایان عمر آن جهت فروش یا تعویض است که در صورت افزایش موجب کاهش هزینه استهلاک می‌شو÷د.

محاسبه استهلاک اموال و دارایی ثابت

همان طور که گفته شد، حسابداری استهلاک جهت مدیریت هزینه‌ها و بهینه‌سازی سرمایه‌های یک کسب و کار حائز اهمیت است. در این محاسبه بهای تمام شده دارایی ثابت از ارزش اسقاط آن کم شده و بر مدت عمر مفید تقسیم می‌شود. در صورت سود و زیان استهلاک، بر اساس ماهیت و موارد استفاده هزینه براورد شده، در یکی از سه دسته هزینه فروش، هزینه اداری و هزینه ساخت کالای فروش رفته ثبت خواهد شد. چهار روش مرسوم برای محاسبه استهلاک داریم که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

مفاهیم کاربردی در برآورد استهلاک

عمر مفید دارایی: مدت زمانی که انتظار می‌رود دارایی در یک واحد تجاری استفاده شود و بهره‌‌وری داشته باشد.
ارزش اسقاط: مبلغی که پیش‌بینی می‌شود از فروش یا تعویض دارایی در پایان عمر مفید به دست آید.
ارزش دفتری: ارزشی که یک دارایی بر اساس آن در ترازنامه ثبت می‌شود.
بهای واقعی(تمام شده): مبلغی که برای یک دارایی در زمان خرید یا ساخت آن پرداخت شده است.

روش های محاسبه استهلاک کدام اند؟

چهار روش مرسوم محاسبه استهلاک داریم که به صورت زیر هستند، هر کسب‌وکار وابسته به شرایط خاص خود مناسب‌ترین روش‌ها را استفاده می‌کند.

1. روش خط مستقیم
   ساده‌ترین و رایج‌ترین روش محاسبه استهلاک است که کارکرد آن در هر دوره برابر با دوره قبلی است.

هزینه استهلاک به روش خط مستقیم = (بهای تمام شده دارایی – ارزش اسقاط) / عمر مفید

2. روش نزولی
   یک روش متداول است که در محاسبه آن هزینه‌های سال‌های اولیه بیشتر از سال‌های بعدی است؛ در واقع فرض بر این است که هر سال که از عمر مفید دارایی می‌‌گذرد، هزینه استهلاک آن نیز به نسبت کمتر می‌‌شود. این روش نسبت به روش خط مستقیم بازتابی واقعی‌تر از کاهش ارزش دارایی با گذر زمان است.
   هزینه استهلاک به روش نزولی = (بهای تمام شده دارایی – ارزش اسقاط) / نرخ نزولی
3. روش نزولی مضاعف
   در این روش با دو برابر کردن روش نزولی، این امکان برای شرکت‌ها فراهم می‌شود که در سال‌های ابتدایی دارایی‌های ثابت خود را مستهلک کرده و مالیات‌های درامد را به سال‌های دیگر موکول کنند.

هزینه استهلاک به روش نزولی مضاعف = (بهای تمام شده – استهلاک انباشته) ×2 / عمر مفید

4. روش مجموع سنوات
   این روش برای دارایی‌های که در سال‌های اولیه استفاده بیشتری دارند و سپس رو به کاهش می‌روند، مناسب است. همچنین به تطابق بهتر هزینه‌های تعمیر و نگهداری در سال های آتی کمک می‌کند.

هزینه استهلاک به روش مجموع سنوات = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) × عمر مفید باقی مانده / مجموع سنوات

مجموع سنوات برای دارایی با 4 سال عمر مفید:
مجموع سنوات = 1+2+3+4= 10
در هر سال عمر مفید باقی‌مانده را با عمر مفید سال قبل جمع می‌کنیم.
روش‌های محاسبه براساس ساعت کارکرد و میزان تولید که برای کارکرد دارایی استفاده می‌شوند، از دیگر طرق رایج برای محاسبه استهلاک هستند.

استهلاک انباشته چیست؟

به مجموع استهلاک سنوات گذشته دارایی‌های ثابت، استهلاک انباشته گفته می‌شود. حساب استهلاک انباشته یک حساب متعلق به دارایی در ترازنامه می‌باشد اما با ماهیت بستانکار. بدین معنی که مانده‌ی این حساب بستانکار در نظر گرفته خواهد شد. این حساب در ترازنامه به عنوان کاهنده از مبلغ ناخالص دارایی‌های ثابت گزارش داده می‌شود.

میزان استهلاک انباشته برای یک دارایی یا گروهی از دارایی‌ها در طول زمان افزایش پیدا می‌کند، چرا که هزینه‌ استهلاک در برابر دارایی‌ها ادامه‌دار است. هنگامی که یک دارایی در نهایت به فروش رفته یا بدون استفاده می‌شود، مقدار استهلاک انباشته شده مرتبط با آن دارایی معکوس خواهد شد، که نتیجه این مطلب حذف کلی رکورد آن دارایی از ترازنامه شرکت می‌گردد.

ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه چگونه انجام می شود؟

استهلاک انباشته در سمت چپ ترازنامه در قسمت ذخایر قرار می‌گیرد و از حساب‌های معین ذخایر می‌باشد. این حساب در ترازنامه به‌عنوان کاهنده از مبلغ ناخالص دارایی‌های ثابت گزارش داده می‌شود. هنگامی که دارایی فروخته شود یا بدون استفاده باشد، مقدار استهلاک انباشته آن در ترازنامه حذف می‌گردد. حساب استهلاک انباشته گاهاً در سمت راست ترازنامه زیر بهای تمام شده دارایی قرار می‌گیرد تا از بهای تمام شده کم شود و ارزش دفتری دارایی به دست آید.

استهلاک انباشته و مبلغ دفتری

ارزش دفتری، ارزش یا بهای خالص یک دارایی می‌باشد که در ترازنامه شرکت ثبت می‌گردد و از تفاضل هزینه استهلاک انباشته قیمت خرید یا بهای تاریخی یک دارایی به دست می‌آید.

ارزش دفتری = بهای تمام شده – استهلاک انباشته

برای روشن شدن بهتر مطلب به مثالی در این زمینه توجه نمایید: فرض کنید یک سازمان یک قطعه از تجهیزات چاپی خودش را 100 هزار تومان خریده باشد و استهلاک انباشته 35 هزار تومان لحاظ می‌گردد. بنابراین در این حالت مبلغ دفتری تجهیزات چاپ 65 هزارتومان در نظر گرفته خواهد شد. نکته مهمی که در این بین وجود دارد این است که استهلاک انباشه نمی تواند از بهای تمام شده دارایی تجاور نماید. اگر یک دارایی به فروش برسد یا از بین برود، استهلاک انباشته آن دارایی از ترازنامه خذف می‌گردد. با این حال مبلغ دفتری یک دارایی لزوما نشانگر ارزش بازار آن دارایی نخواهد بود.

چه ارتباطی بین هزینه استهلاک و استهلاک انباشته وجود دارد؟

استهلاک انباشته، کل مبلغی است که شرکت دارایی‌های خود را مستهلک نموده است، این درحالی‌ است که هزینه استهلاک، میزان استهلاک دارایی‌های شرکت برای یک دوره مالی است. حساب هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت، هنگام پایان دوره مالی به همراه سایر هزینه‌ها برای محاسبه سود به حساب سود/ زیان منتقل می‌گردد اما حساب استهلاک انباشته، جزو حساب‌های دائمی بوده و به سال بعد انتقال پیدا می‌کند و در ترازنامه در قسمت دارایی‌ها و به‌عنوان یک حساب کاهنده از همان دارایی ثابت مربوط به خودش گنجانده خواهد شد.

راهی هوشمندانه برای جایگزینی دارایی‌های استهلاکی

تمام دارایی‌های ثابت پس از پایان عمر مفید خود، باید جایگزین شوند. از راه‌های هوشمندانه تامین مالی برای جایگزینی این دارایی‌ها، سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی است. شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری سالانه مبالغ استهلاکی، منابع مالی لازم برای جایگزنی دارایی‌ها را تامین می‌کنند و بدین صورت از پرداخت هزینه‌های ناشی از وام‌ها جلوگیری می‌کنند.

مدیریت استهلاک دارایی‌های ثابت با استفاده از نرم افزار‌های حسابداری

در گذشته، ثبت و ضبط دقیق وضعیت دارایی‌های ثابت، کاری زمان‌گیر و طاقت فرسا بود. اما با ورود نرم افزار‌های حسابداری، نه تنها اطلاعات با دقت بالایی پردازش و ثبت می‌شوند، بلکه دسترسی به آن‌ها نیز سریع‌تر و آسان‌تر شده است. شما با استفاده از یک نرم‌افزار حسابداری می‌توانید به راحتی استهلاک اموال خود را محاسبه کرده و برای مدیریت منابع مالی خود برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشید.

کلام آخر

در این مقاله به اهمیت استهلاک اموال و دارایی‌های ثابت پرداختیم. برای یک شرکت براورد استهلاک دارایی‌های ثابت، مانند تضمین آینده سودهی آن است. چرا که، دارایی‌های ثابت ابزار تامین درآمد هستند و باید برای حفظ و جایگزنی آن‌ها استراتژی مناسبی را برگزید. نرم‌افزار‌های حسابداری به عنوان یک راهکار برای افزایش دقت در محاسبه استهلاک دارایی‌ها است. کسب‌وکار‌ها می‌توانند با استفاده از این نرم‌افزار‌ها مدیریت بهینه‌تری بر دارایی‌های خود داشته باشند و از بروز خطای احتمالی جلوگیری کنند. امیدوار هستیم که با خواندن این مطلب اطلاعات مفید و کاربردی را به شما مخاطبان عزیز ارائه کرده باشیم.