هزینه یابی مستقیم یکی از روش‌های هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی است. یکی از وظایف بسیار مهم و حساس در حسابداری صنعتی، نظارت بر هزینه‌ها است که این کار از طریق هزینه‌یابی صورت می‌پذیرد. به‌عبارت دیگر به فرایندی که از طریق آن کلیه هزینه‌های مرتبط با تولید محصولات یا ارائه خدمات، شناسایی و اندازه‌گیری می‌شوند،هزینه‌یابی می‌گویند. هدف از هزینه‌یابی، کمک به مدیر یک شرکت در اخذ تصمیمات مؤثر برای بهینه‌سازی هزینه‌های ناشی از انجام عملیات است. در این مقاله از گروه نرم‌افزاری محک به بررسی انواع روش‌های هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی شامل هزینه‌یابی جذبی، مستقیم، برآوردی، سفارش کار، مرحله‌ای و استاندارد و تفاوت دو روش هزینه‌یابی مستقیم و جذبی می‌پردازیم.
فهرست مطالب
حسابداری صنعتی چیست؟
حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام شده یکی دیگر از انواع حسابداری است که با اتخاذ روش‌های هزینه‌یابی به محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات در صنایع و شرکت‌های تولیدی می‌پردازد. حسابداران صنعتی با جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مربوط به عوامل هزینه و تجزیه و تحلیل گزارش‌ها بر کاهش بهای تمام شده محصولات تأثیر می‌گذارند.
حسابداری صنعتی کاربرد درون سازمانی دارد. به این صورت که اطلاعات مربوط به هزینه‌ها در اختیار مدیران قرار می‌گیرد تا بتوانند کاملاً آگاهانه تصمیم بگیرند. ردیابی، شناسایی و محاسبه دقیق هزینه‌ها با درآمد و حاشیه سود شرکت ارتباط تنگاتنگی دارد و عملکرد یک حسابدار صنعتی در زمینه هزینه‌یابی می‌تواند تفاوت‌های چشمگیری را رقم بزند.
در حسابداری صنعتی (Cost Accounting) به موضوعاتی چون: تنظیم بودجه، تعیین هزینه استاندارد‌ها، تعیین هزینه‌های واقعی عملیات، تعیین هزینه تمامی مراحل تولید و دوایر یا محصولات، تجزیه و تحلیل انحراف‌ها و تعیین سودآوری یا مصرف وجوه اجتماعی پرداخته می‌شود.
وظایف حسابداران صنعتی چیست ؟
حسابداری صنعتی کار چندان ساده‌ای نخواهد بود و وظایف و مسئولیت‌هایی مختلفی را در بر می‌گیرد. تمامی امور مربوط به انبار، مواد اولیه، واسطه، مراحل تولید و محصول توسط حسابداران انجام می‌شود و داده‌های مالی مدام در حال به روز شدن هستند. مثلاً، مدارک و جزئیات ورودی و خروجی انبار باید به‌گونه‌ای باشد که بتوانید در زمان‌های دلخواه از آن گزارشی تهیه کنید و به مدیران ارائه دهید. برخی از وظایف حسابداران صنعتی به شرح زیر است:
- وظیفه جمع‌داری و نگهداری اموال: ردیابی تمامی اموال موجود در شرکت و نگهداری از آن‌ها بر عهده حسابداران صنعتی است.
- تعیین بهای تمام شده محصول تولیدی: حسابدار صنعتی باید بتواند با هر تغییر قیمت در مواد اولیه، هزینه حمل‌ونقل و دستمزد، بهای تمام شده محصول را به‌روزرسانی کند.
- تعریف حواله‌های انبار به‌صورت ریالی: تمامی اقلام موجود در انبار‌های نظیر مواد اولیه، قطعات و لوازم مصرفی، محصول، دارایی‌های ثابت، ضایعات، کار در حال ساخت و انبار مستقیم، باید در پایان سال مالی به‌صورت ریالی تعریف شوند.
- پلاک کوبی تمامی اموال: تمامی اموال شرکت باید توسط حسابداران، شناسایی، ثبت و شماره‌گذاری شوند.
- تهیه گزارشات: جمع‌آوری گزارشاتی نظیر اموال منقول و غیر منقول، دارایی‌ها، بدهی‌ها، اموال اسقاط شده و تعیین مبلغ ریالی آن‌ها بر عهده حسابدار صنعتی است.
- ارتباط مؤثر با تمامی واحد‌های شرکت: این کار برای دریافت بهینه اطلاعات ضرورت دارد.
روش هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی چیست؟
به طور کلی ارزش محصول نهایی در کارخانه‌ها و شرکت‌های تولیدی ترکیبی از ارزش مواد و هزینه‌های تبدیل است و هزینه‌های تبدیل عبارتند از دستمزد نیروی کار مستقیم و هزینه‌های سربار. به همین علت در حسابداری صنعتی باید توجه خاصی به اقلام تشکیل‌دهنده بهای تمام شده داشته باشیم. در واقع به علت نوع فعالیت و همچنین شکل فروش محصولات، نیاز مدیران موسات و سازمان‌ها به اطلاعات بهای تمام شده تولیدات، حتمی است.
پس باید بکوشیم تا اطلاعات دقیقی از بهای تمام شده را در کمترین زمان در اختیار مدیران قرار دهیم تا در راستای تصمیم‌گیری‌های مناسب از آن‌ها استفاده کنند. مهم‌ترین راهکار در این زمینه، طبقه‌بندی هزینه‌ها است که به شیوه‌های گوناگونی صورت می‌پذیرد. برخی از این روش‌های هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی عبارتند از:
- هزینه یابی جذبی
هزینه‌یابی جذبی یا کامل یکی از روش‌های حسابداری صنعتی است که بر اساس آن جمع هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های ثابت در بهای کالای تولید شده، محاسبه می‌شود. منظور از هزینه‌های مستقیم، تمامی هزینه‌هایی است که به طور مستقیم در فرایند تولید کالا یا ارائه خدمات مؤثر‌اند. هزینه‌های مستقیم شامل هزینه مواد اولیه مستقیم و دستمزد مستقیم می‌شود.
- هزینه یابی مستقیم
در شیوه هزینه یابی مستقیم، از آنجا که هزینه‌های متغیر با کاهش یا افزایش میزان تولید تغییر می‌کنند، جمع هزینه‌های متغیر محصول، مهم‌ترین مقیاس هزینه تولید آن در نظر گرفته می‌شود. در این روش همچنین، دستمزد مستقیم سربار ساخت، از اجزای هزینه‌های متغیر تولیدی تعریف می‌شود، و این هزینه در حساب کالای در جریان ساخت و در بهای تمام شده موجودی‌های آخر دوره منظور می‌گردد.
- هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی
روش هزینه‌یابی برآوردی در شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد که هزینه‌ای برای یک قرارداد یا تصمیم خاص پیش‌بینی شده است. علاوه بر این در این روش، مخارجی که پس از فروش ایجاد می‌شود نیز مدیریت می‌شوند.
- هزینه‌یابی سفارش کار
در بین روش‌های هزینه‌یابی، این روش مناسب شرکت‌هایی است که تولیدات سفارشی دارند. بنابراین هزینه هر سفارش به طور مجزا و بر اساس زمان صرف‌شده برای تولید، ساعت کار کارگران و درخواست مواد از انبار محاسبه می‌شود.
- هزینه‌یابی مراحل تولید
در صنایع و شرکت‌های بزرگ تولیدی، روند تولید کالا از مراحل مختلفی برخوردار است. در این مراکز برای هزینه‌یابی از روش هزینه‌یابی مراحل تولید یا هزینه‌یابی مرحله‌ای استفاده می‌شود. زیرا محصولات در این صنایع و شرکت‌ها به صورت انبوه و یکسان تولید می‌شوند. کارخانجات نساجی، مواد شیمیایی، صنایع نفت وکفش از نمونه‌های این مؤسسات هستند.
- هزینه یابی استاندارد
در روش هزینه‌یابی استاندارد، نتایج واقعی تولید و فروش محصول را با نتایجی که برای تولید آن پیش‌بینی شده بود، مقایسه می‌کنیم و طی این مقایسه به بررسی دلایل اختلاف بین نتایج واقعی و نتایج برنامه‌ریزی شده می‌پردازیم.
تفاوت دو روش هزینه یابی جذبی و مستقیم در چیست ؟
معمولاً مؤسسات تجاری در ایران، هزینه‌یابی جذبی (کامل) را بر مبنای تهیه و تنظیم صورت سود و زیان خود قرار می‌دهند. در این روش قیمت تمام شده یک واحد محصول را هزینه‌های متغیر ساخت (مواد مستقیم، دستمزد مستقیم و سربار متغیر ساخت) و سربار ثابت ساخت تشکیل می‌دهند. سود ناویژه در هزینه‌یابی جذبی به شیوه زیر محاسبه می‌شود:
فروش xxx
کسر می شود: بهای تمام شده کالای فروش رفته (xx)
سود ناویژه (ناخالص) x
همان طور که ملاحظه می‌کنید، در این روش کلیه هزینه‌های محصول از جمله سربار ثابت ساخت به تعداد فروش رفته به هزینه منظور می‌شود. در صورتی که تحقق سربار ثابت هیچ ارتباطی به فروش یا عدم فروش محصولات ندارد مانند اجاره ساختمان کارخانه و یا حقوق بگیران ثابت کارخانه که کلاً در یک دوره مالی تحقق پیدا می‌کنند، چه محصولات تولیدی فروش بروند یا نروند. پس در روش هزینه‌یابی جذبی، سربار ثابت ساخت به تعداد فروش رفته به هزینه منظور می‌گردد و محصولاتی که فروش نرفته‌اند (موجودی کالای ساخته شده پایان دوره) مقداری از سربار ثابت تحقق یافته دوره جاری را به دوره آتی منتقل می‌نمایند.
صورت حساب سود و زیان تنظیمی با روش هزینه‌یابی جذبی کاربرد برون سازمانی دارد و برای مدیریت مالی درون سازمانی کاربرد مناسبی نخواهد داشت. برای مدیریت مالی درون سازمانی، صورت حساب سود و زیانی مناسب است که در آن سربار ثابت ساخت بدون توجه به اینکه محصولات فروش رفته یا نرفته‌اند به هزینه منظور گردد. به عبارت دیگر هزینه دوره تلقی شوند نه هزینه محصول.
آیا هزینه یابی مستقیم روش درستی برای گزارشگری مالی است ؟
روش هزینه یابی مستقیم، به علت حذف سربار ثابت ساخت از بهای تمام شده موجودی‌ها و نقض اصل بهای تمام شده و به تبع آن اصل تطابق هزینه با درآمد‌ها، برای گزارشگری مالی روش پذیرفته‌ای نیست ولی در حسابداری مدیریت جایگاه بسیار مهم و مؤثری دارد، به طوری که بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مدیریت بر مبنای اطلاعاتی صورت می‌گیرد که براساس این روش تهیه شده است.
بنابراین هزینه یابی مستقیم روشی است که در آن سربار ثابت ساخت جزء قیمت تمام شده محصول نبوده، بلکه هزینه دوره تلقی می‌شود.
نکات مهم درباره هزینه یابی مستقیم
تا به اینجا با مفهوم هزینه یابی مستقیم و تفاوت آن با دیگر انواع هزینه‌یابی آشنا شدیم، حال به بررسی نکات تخصصی‌تر مربوط به آن می‌پردازیم:
نکته 1 : از آنجایی که کل سربار ثابت ساخت پیش‌بینی شده (معمولاً با توجه به ظرفیت عادی) به هزینه منظور می‌گردد، در هزینه یابی مستقیم انحراف حجم یا انحراف ظرفیت که معلول سربار ثابت ساخت هستند وجود نخواهد داشت.
نکته 2: سود محاسبه شده در صورت حساب سود و زیان با دو روش جذبی و مستقیم زمانی با هم برابر خواهد بود که تعداد تولید و فروش با هم برابر باشند (به عبارت دیگر موجودی کالای ساخته شده ابتدا و پایان دوره با هم برابر باشند).
حسابداری صنعتی با نرم افزار حسابداری محک
هدف اساسی ارائه گزارش‌های مالی در حسابداری صنعتی، تهیه اطلاعاتی برای کمک به مدیران و صاحبان صنایع و شرکت‌های تولیدی در برنامه‌ریزی‌های مالی و کنترل بهتر فعالیت‌ها و فرایند‌های تولید است. در این زمینه وجود نرم‌افزار‌های حسابداری شرکتی موجب سرعت بخشیدن به فرایند‌های حسابداری می‌شود تا به واسطه آن‌ها اطلاعات مورد نیاز مدیران در کمترین زمان در اختیار آن‌ها قرار بگیرد.
گروه نرم‌افزاری محک، یکی از پیشگامان حوزه‌های تولید و پشتیبانی نرم‌افزار‌های مالی و مدیریتی است که با تولید نرم‌افزار‌هایی چون نرم‌افزار حسابداری شرکتی و خدماتی، به کمک حسابداران آمده است تا بتوانند هرچه سریع‌تر فرآیند ثبت، طبقه‌بندی و گزارش‌گیری و هزینه یابی مستقیم را انجام دهند.
منبع: investopedia
