مالیات مضاعف یکی از مباحث مهم و کاربردی در حوزه مالیاتی است؛ در چند سال اخیر، این بخش نقش پُررنگی در حوزه مالیات داشته است. مالیات مضاعف به این موضوع اشاره دارد که درآمد گذشته بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها مجدد بر اساس شرایط خاصی مشمول مالیات می‌شود. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی مالیات مضاعف، انواع آن و همچنین ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم می‌پردازیم.
فهرست مطالب
مالیات مضاعف چیست؟
مالیات مضاعف یکی از قوانین مالیاتی و تبصره‌های مالیاتی است که بر اساس آن درآمد گذشته افراد سازمان‌ها و شرکت‌ها مجددا مشمول مالیات می‌شود. در این قانون برخی از شرکت‌ها به‌عنوان نهادهای قانونی مجزا از سهام‌دارانشان در نظر گرفته می‌شوند. به این صورت که شرکت علاوه بر پرداخت مالیات به عنوان یک واحد مجزا، می‌بایست به ازاء مبلغی هم که به‌عنوان سود بین سهام‌داران تقسیم می‌کند، مالیات پرداخت کند.
مالیات مضاعف برای اشخاص حقیقی و حقوقی مانند بانک‌ها و مؤسسات خارجی که در سایر کشورها دارای شعبه هستند، اهمیت زیادی دارد. این اشخاص مجبور هستند برای یک درآمد واحد، از دو ناحیه مالیات پرداخت نمایند. (یکبار پرداخت مالیات در کشور مبدأ و یکبار در کشور محل فعالیت)
آشنایی با انواع مالیات مضاعف
به طور کلی مالیات مضاعف به دو دسته مالیات مضاعف شرکتی و مالیات مضاعف بین‌المللی تقسیم می‌شود. در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم.
1. مالیات مضاعف شرکتی :
این نوع مالیات بیشتر در سطح شرکت‌های سهامی مطرح است و با نام مالیات مضاعف شرکت‌های سهامی شناخته می‌شود. در این نوع از مالیات، شرکت‌ها به عنوان اشخاص حقوقی جدا از سهام‌داران خود در نظر گرفته می‌شوند. به این ترتیب، درآمد خالص یک شرکت مشمول مالیات بر درآمد می‌شود و زمانی که همان درآمد به عنوان سود سهام بین سهام‌داران تقسیم می‌شود، مجدداً مشمول مالیات می‌شود. مالیات مضاعف شرکتی نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان نیز وجود دارد.
در مورد مالیات مضاعف شرکت‌های سهامی نظرات مختلفی وجود دارد: برخی استدلال می‌کنند که مالیات مضاعفی که از سود سهام اخذ می‌شود ناعادلانه است و برخی دیگر معتقدند که بدون اخذ مالیات از سود سهام، افراد به واسطه سود سهامی دریافتی شان، ثروتمندتر شده و مشمول مالیات بر درآمد نمی‌شوند. به عبارت دیگر، سود حاصل از مالکیت سهام می‌تواند نوعی پناهگاه مالیاتی برای افراد باشد.
2. مالیات مضاعف در سطح بین‌الملل :
مالیات مضاعف بین‌المللی عمدتاً مربوط به شرکت‌های چند ملیتی است که در سایر کشورها نیز دارای شعبه هستند. این شرکت‌ها می‌بایست علاوه بر مالیاتی که در کشور خود می‌پردازند در کشور محل فعالیت نیز مالیات بپردازند. در برخی از موارد نرخ مالیات به قدری بالا است که فعالیت تجاری آنها را با مشکل مواجه می‌کند. فرض کنید یک بانک آلمانی اقدام به تأسیس شعبه در ایران نماید این بانک مطابق با قانون مالیاتهای مستقیم ایران و قانون مالیات آلمان مکلف است با توجه به درآمدی که کسب نموده است هم به اداره مالیات ایران و هم به اداره مرکزی آلمان مالیات پرداخت کند.
موافقت نامه اجتناب از دریافت مالیات مضاعف
مالیات مضاعف بین‌المللی اغلب به عنوان یک مالیات غیرمنصفانه و ناعادلانه شناخته می‌شود. بسیاری از کشورهای جهان برای اجتناب از دریافت این مالیات، معاهده‌های مختلفی را امضا کرده‌اند که اغلب بر اساس مدل‌های توسعه یافته سازمان همکاری اقتصادی OECD تدوین شده است. در این معاهدات، کشورهای امضاکننده موافقت می‌کنند که مالیات شرکت‌های بین‌المللی را کاهش دهند و مزایای مالیاتی بیشتری برای آنها در نظر بگیرند.
موافقت نامه اجتناب از دریافت مالیات مضاعف ایران با سایر کشورها
کشور ایران نیز به منظور جلوگیری از دریافت مالیات مضاعف در سطح بین‌الملل با بیش از 40 کشور موافقت نامه و معاهدات مالیاتی امضا کرده است. موافقت نامه اجتناب از دریافت مالیات مضاعف با کشورهای انگلیس، جمهوری کره، آذربایجان، بلاروس، سودان، زیمباوه، قزاقستان، اتریش و ترکیه برخی از این موافقت نامه‌ها هستند. به موجب این معاهدات مؤسسات و شرکت‌هایی که در یک کشور مالیات پرداخت می‌کنند، نیازی به پرداخت مجدد مالیات در کشور دیگر ندارند. در ادامه با دو قانون مهم در این خصوص آشنا می‌شویم:
ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم در مورد مالیات مضاعف
بر اساس ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم دولت می‌تواند جهت جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف و تبادل اطلاعات درمورد درآمد و دارایی مودیان با دولت‌های خارجی موافقت نامه‌های مالیاتی منعقد کند و پس از تصویب مجلس به مرحله اجرا بگذارد. موافقت نامه‌ها و معاهدات مربوط به امور مالیاتی که تا تاریخ اجرای این قانون با دولت خارجی منعقد شده و به تصویب قوه مقننه یا هیئت وزیران رسیده باشند، تا زمانی که لغو نشده‌اند به قوت خود باقی هستند. دولت می‌بایست ظرف مدت یک سال از تاریخ اجرای این قانون، موافقت نامه‌های قبلی را بررسی و نظر خود را مبنی بر ادامه یا لغو آنها به مجلس شورای اسلامی گزارش نماید.
اهمیت ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم
برخی از دلایل اهمیت ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم در زمینه مالیات مضاعف عبارتند از:
- جلوگیری از مالیات مضاعف: یکی از اهداف اصلی این ماده، جلوگیری از اخذ مالیات مضاعف از مؤدیان است. مالیات مضاعف زمانی رخ می‌دهد که یک مؤدی در دو کشور مختلف برای یک درآمد واحد مالیات پرداخت کند. این ماده با ایجاد موافقت‌نامه‌های مالیاتی بین‌المللی، این مشکل را حل می‌کند.
- تبادل اطلاعات مالیاتی: تبادل اطلاعات مالیاتی بین دولت‌ها به شفافیت بیشتر و کاهش فرار مالیاتی کمک می‌کند. این تبادل اطلاعات می‌تواند شامل اطلاعات مربوط به درآمد، دارایی‌ها و سایر اطلاعات مالی مؤدیان باشد.
- تقویت روابط بین‌المللی: انعقاد موافقت‌نامه‌های مالیاتی با دولت‌های خارجی می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی و تجاری بین ایران و سایر کشورها کمک کند. این موافقت‌نامه‌ها می‌توانند به ایجاد اعتماد و همکاری بیشتر بین دولت‌ها منجر شوند.
ماده 180 قانون مالیاتهای مستقیم در مورد مالیات مضاعف
هر شخص حقیقی ایرانی می‌تواند با ارائه گواهی نمایندگی مالی یا سیاسی دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج، اقدام به اثبات این موضوع کند که به عنوان مقیم در یک کشور خارجی، از درآمد یک سال مالیاتی خود، مالیات پرداخت کرده است. با این حال، فرد به عنوان مقیم کشور خارجی شناخته نمی‌شود مگر در موارد زیر:
- فرد در آن سال مالیاتی در ایران دارای شغل بوده باشد.
- در آن سال مالیاتی حداقل شش ماه به صورت متوالی در ایران سکونت داشته باشد.
- اقامت در خارج از کشور به منظور انجام مأموریت یا معالجه یا امثال آن بوده باشد.
مفاد قرارداد مالیات مضاعف میان ایران و سایر کشورها:
در موافقت نامه‌ها و قراردادهایی که میان ایران و سایر کشورها منعقد می‌شود مفاد و بندهای مهمی وجود دارد در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
اشخاص مشمول قرارداد: منظور از اشخاص کسانی هستند که در یکی از دو کشور یا در هر دو کشور مقیم هستند.
موضوع موافقت نامه: منظور از موضوع قرارداد، مالیات بر درآمد، سرمایه و دارایی در کشور ایران و مالیات بر درآمد و مالیات بر شرکت در سایر کشورها است.
افراد مقیم: منظور از افراد مقیم کسانی هستند که به موجب قوانین بین‌الملل، مقیم یک کشور هستند و از لحاظ اقامت، محل سکونت، محل دفتر اصلی و محل ثبت، مشمول مالیات از نظر کشور موردنظر هستند.
اشخاص حقیقی مقیم دولت: این اشخاص کسانی هستند که کشور مورد نظر، محل سکونت شان است. این اشخاص در صورتی که در هر دو کشور سکونت داشته باشند، از نظر قوانین بین‌الملل مقیم کشوری محسوب خواهند شد که اهمیت بیشتری برایشان داشته باشد.در صورتی که در هر دو کشور از نظر زمانی به یک اندازه سکونت داشته باشند، مقیم کشوری شناخته می‌شوند که تابعیت آن را دارند.
معافیت از مالیات مضاعف
برای معافیت از مالیات مضاعف دو راه وجود دارد که در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.
کشورهای معاف از مالیات
برخی از کشورها جهت ترغیب شرکت‌ها و سرمایه گذاران خارجی مزیت‌های مالیاتی ویژه ای را برای آنان در نظر گرفته‌اند. در این کشورها نرخ مالیات بر درآمد شرکت‌های خارجی صفر یا بسیار پایین است. همین امر باعث شده تا مؤسسات و شرکت‌های زیادی جهت معافیت از مالیات مضاعف،این کشورها را برای فعالیت تجاری خود انتخاب کنند.
اعتبار مالیاتی خارجی
اعتبار مالیاتی خارجی (FTC) یک اعتبار مالیاتی ویژه است که باعث معافیت از مالیات در برخی از کشورهای خارجی می‌شود. مالیات بر درآمد، دستمزد، سود سهام، بهره و حق امتیاز مشمول اعتبار مالیاتی خارجی هستند.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی مالیات مضاعف و نکات کلیدی مرتبط با ماده 168 قانون مالیاتهای مستقیم پرداختیم. درک عمیق این مفهوم و آشنایی با انواع مالیات مضاعف به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که با تحلیل دقیق شرایط خود، از پرداخت این مالیات معاف شوند. همچنین، شرکت‌های سهامی باید با دقت به الزامات قانونی توجه کنند تا از بروز مشکلات مالی جلوگیری کنند.
اگر شما هم به دنبال راهی برای مدیریت بهتر امور مالی و حسابداری شرکت خود هستید، نرم‌افزار حسابداری محک می‌تواند بهترین گزینه برای شما باشد. با استفاده از این نرم‌افزار، نه تنها می‌توانید فرآیندهای مالی خود را بهینه کنید، بلکه از بروز مشکلات مالیاتی نیز جلوگیری خواهید کرد.
منبع: corporatefinanceinstitute
سوالات متدوال در زمینه مالیات مضاعف
مالیات مضاعف چیست؟
مالیات مضاعف به وضع مالیات دوباره بر درآمد یا دارایی‌ها در دو یا چند کشور مختلف گفته می‌شود، به طوری که فرد یا شرکت باید مالیات را در هر دو کشور پرداخت کند.
چگونه می‌توان از مالیات مضاعف جلوگیری کرد؟
کشورها از طریق توافق‌نامه‌های مالیاتی دوجانبه یا چندجانبه برای جلوگیری از مالیات مضاعف اقدام می‌کنند. این توافق‌نامه‌ها مشخص می‌کنند که کدام کشور حق دریافت مالیات را دارد.
آیا ایران توافق‌نامه مالیاتی با دیگر کشورها دارد؟
بله، ایران با بسیاری از کشورها توافق‌نامه‌های مالیاتی دوجانبه دارد تا از مالیات مضاعف جلوگیری کند.
مالیات مضاعف بر کدام نوع درآمدها اعمال می‌شود؟
مالیات مضاعف معمولاً بر درآمدهای حاصل از کار، سود شرکت‌ها، درآمد سرمایه‌گذاری، اجاره املاک و سایر منابع مالیاتی در کشورهایی که فرد یا شرکت در آنها فعالیت دارد، اعمال می‌شود.
