اختیار معامله یکی از قراردادهای مهم در بازارهای مالی است که در آن دو نفر متعهد می‌شوند طبق شرایطی خاص در آینده معامله مشخصی انجام دهند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی قرارداد اختیار معامله و انواع آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
قرارداد اختیار معامله چیست؟
قرارداد اختیار معامله (option contract) قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که به آنها حق خرید و فروش سهام یا دارایی را با قیمت از پیش تعیین شده می‌دهد. بر اساس این قرارداد، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق خرید یا فروش دارایی ثبت شده در قرارداد را در زمان تعیین شده به دست می‌آورد. فروشنده هم حق خرید یا فروش این دارایی را به خریدار می‌دهد.
از طرف دیگر، فروشنده، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ مشخصی هنگام عقد قرارداد آماده فروش دارایی مذکور است. همانطور که از تعریف قرارداد اختیار معامله مشخص است، دارنده قرارداد (خریدار) هیچ تعهد و الزامی برای اجرای قرارداد ندارد و در اعمال حق خود کاملاً مختار است .نکته اینکه در صورت صرف‌نظر از اجرای این قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. اما فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.
تاریخچه شکل گیری قراردادهای اختیار معامله
معاملات مربوط به قرارداد اختیار معامله اولین بار در یونان باستان توسط تالس، فیلسوف اهل میلیتوس انجام شد. شهر میلیتوس درختان زیتون فراوانی داشت و کشت زیتون و روغن‌کشی در آن رایج بود. به دلیل تغییرات آب و هوایی، میزان تولید زیتون در آن شهر به صورت سالانه متغیر بود و تولیدکنندگان زیتون در یک سال سود خوبی کسب می‌کردند و سال بعد ضرر می‌دیدند.
تالس با توجه به این مورد با صاحبان دستگاه‌های روغن‌کشی قراردادی جالبی مبنی بر اجاره این دستگاه‌ها بست. او می‌دانست که زیتون‌ها در فصل بهار برداشت می‌شدند، از این رو در فصل زمستان در ازای پرداخت مبلغی مشخص، دستگاه‌های روغن‌کشی موجود در شهر را برای فصل بهار اجاره کرد با این شرط که اگر دستگاه‌ها را نخواست مبلغ اجاره پرداخت شده برای صاحبان دستگاه‌ها باشد و تالس هیچ ادعایی در این خصوص نداشته باشد.
سال بعد که تولید زیتون‌ها بسیار زیاد شد، تالس دستگاه‌های روغن‌کشی را با همان مبلغ توافق شده اجاره کرد و دوباره آنها را در اختیار صاحبان دستگاه‌ها و سایر افراد قرار داد و از این طریق سود بسیار زیادی به دست آورد. در واقع در این معامله، تالس چون هزینه اجاره دستگاه‌ها را از پیش پرداخت کرده بود، این اختیار را در معامله داشت که از دستگاه‌ها استفاده کند یا نکند و هیچ الزام و تعهدی در این خصوص نداشت.
دلیل اصلی موافقت صاحبان دستگاه‌ها با این معامله وجود ابهام در آینده کاری آنها بود. آنها نمی‌دانستند که در سال بعد زیتون تولید خوبی خواهد داشت یا نه ویا حتی می‌توانند قراردادهای خوبی ببندند یا نه. به همین دلیل آنها بر روی ابهام آینده ارزش‌گذاری کردند. به این نوع معامله اختیار خرید می‌گوییم.
بخش‌های قرارداد اختیار معامله
یک قرارداد اختیار معامله از 4 بخش اصلی تشکیل شده است:
تاریخ انقضا قرارداد (Expiration Date): تاریخی است که در آن قرارداد منقضی می‌شود و پس از آن معامله‌گر نمی‌تواند قرارداد را اجرا کند.
اندازه (Size): این مؤلفه به اندازه‌گیری میزان دارایی فروشنده اشاره دارد.
قیمت معامله (Strike Price): این قیمت همان قیمت توافقی است که در ابتدای قرارداد توسط طرفین تعیین می‌شود و طبق آن خرید و فروش انجام می‌گردد.
قیمت قرارداد (Contract Price): این قیمت در واقع همان مبلغی است که خریدار برای به دست آوردن دارایی باید آن را به فروشنده پرداخت کند.
انواع قرارداد اختیار معامله کدامند؟
قراردادهای اختیار معامله به دو دسته اختیار معامله خرید و فروش تقسیم می‌شوند در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم:
1- اختیار معامله خرید
در قرارداد اختیار معامله خرید، خریدار این حق را دارد که در زمان معین در ازای مبلغ مشخص، مقداری از یک دارایی را از فروشنده خریداری کند. فروشنده نیز متعهد می‌شود که آن دارایی را به خریدار بفروشد.
2- اختیار معامله فروش
در قرارداد اختیار معامله فروش، حقی برای فروشنده دارایی در نظر گرفته می‌شود. از این رو فروشنده حق دارد مقدار مشخصی از دارایی مندرج در قرارداد را در زمان معین با قیمت توافقی بفروشد. در این حالت، خریدار به امید افزایش قیمت دارایی آن را از فروشنده خریداری می‌کند.
معامله‌گران معمولاً زمانی از قرارداد اختیار معامله خرید استفاده می‌کنند که انتظار افزایش قیمت دارایی را دارند. همچنین زمانی از قراردادهای اختیار معامله فروش استفاده می‌کنند که انتظار کاهش قیمت دارایی را دارند.
در قراردادهای اختیار معامله فروشندگان در معرض خطر و ریسک بیشتری هستند چرا که خریداران قادر به اجرا و یا عدم اجرا قرارداد هستند اما فروشندگان می‌بایست بر اساس تصمیم خریداران عمل کنند. به صورتی که اگر خریدار تصمیم بگیرد که قرارداد را اجرا کند فروشنده موظف است دارایی مورد را بفروشد.
انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال
به طور کلی قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال به سه دسته تقسیم می‌شوند:
قرارداد اختیار معامله اروپایی
قراردادهای اختیار معامله اروپایی نوعی از قرارداد هستند که فقط در زمان سررسید مشخص شده، اعمال می‌شوند. خریدار در این نوع قرارداد قبل از زمان سررسید، نمی‌تواند از آنها استفاده کند. در بورس کالا ایران معمولاً از این نوع قراردادهای اختیار معامله استفاده می‌شود.
قرارداد اختیار معامله آمریکایی
قراردادهای اختیار معامله آمریکایی، قراردادهایی هستند که قبل از زمان سررسید نیز قابل اعمال هستند. در قرارداد اختیار معامله امریکایی اگر خریدار در طول زمان مشخص شده، احساس کند که با استفاده از حق اختیار خود سود بیشتری کسب می‌کند، می‌تواند از اختیار خود استفاده کند و نیاز نیست حتماً زمان تعیین شده در قرارداد به پایان برسد.
قرارداد اختیار معامله برمودایی
قرارداد اختیار معامله برمودایی، ترکیبی از قراردادهای اختیار معامله آمریکایی و اروپایی است که در آن تاریخ‌هایی را از قبل یا برای قبل از سررسید، مشخص کرده‌اند.
قیمت قرارداد اختیار معامله به چه عواملی بستگی دارد؟
هزینه وجه تضمین در قراردادهای اختیار معامله به 4 فاکتور مهم زیر بستگی دارد:
- افزایش قیمت دارایی در بازار
- قیمت توافقی و هدف بالاتر
- مدت زمان باقیمانده تا تاریخ انقضا قرارداد
- نوسانات بازار
افزایش یا کاهش هزینه قرارداد با توجه به نوع قرارداد اختیار معامله مطابق با جدول زیر است:
| عوامل تاثیرگذار | قیمت قرارداد اختیار خرید | قیمت قرارداد اختیار فروش |
| افزایش قیمت دارایی در بازار | افزایش | کاهش |
| قیمت توافقی و هدف بالاتر | کاهش | افزایش |
| مدت زمان باقیمانده تا انقضا قرارداد | کاهش | کاهش |
| نوسانات بازار | افزایش | افزایش |
قرارداد اختیار معامله چه مزایایی دارد؟
مزایای قراداد اختیار معامله به شرح زیر است:
اهرم مالی: قرارداد اختیار معامله این فرصت را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند تا یک وضعیت را با نقدینگی کمتر به بهترین شیوه مدیریت کند. به عبارت دیگر اهرم مالی باعث می‌شود سود یا زیان معاملات در یک دوره زمانی نسبت به آورده مشتری چند برابر شود.
کاهش ریسک: در این قرارداد سرمایه‌گذار با پیش بینی اتفاقات آینده، ابهام را به حداقل رسانده و میزان ریسک پذیرفته شده را ارزش‌گذاری می‌کند. در قرارداد اختیار معامله، خریدار تنها به اندازه هزینه‌ای که برای خرید حق اختیار پرداخت کرده است، متضرر می‌شود.
کسب درآمد: سرمایه‌گذار با فروش اختیار معامله می‌تواند سود زیادی کسب کند و درآمد خود را تنها به بازدهی سهام و سود تقسیمی محدود نکند. این سود همان هزینه فروش اختیار در تاریخ معامله است.
گریک قرارداد اختیار معامله چیست؟
گریک قراردادهای اختیار معامله (options greek) ابزاری‌هایی هستند که با هدف اندازه‌گیری چندین عامل و نحوه تأثیرگذاری آنها بر قیمت یک قرارداد طراحی شده‌اند. در ادامه برخی از مهم‌ترین این گریک‌ها در قراردادهای اختیار معامله آشنا می‌شویم:
دلتا: به اندازه‌گیری میزان تغییرات قیمت در ارتباط با دارایی پایه می‌پردازد. برای مثال دلتای 0.8 نشان‌دهنده این است که اگر قیمت دارایی پایه به اندازه 1 دلار حرکت کند، قیمت پرداختی 0.8 دلار حرکت خواهد کرد.
گاما: این گریک به اندازه‌گیری نرخ تغییرات دلتا در طی زمان می‌پردازد. برای مثال اگر دلتا از 0.8 به 0.65 برسد، گاما در قرارداد اختیار معامله برابر با 0.15 خواهد بود.
تتا: به اندازه‌گیری میزان تغییرات قیمت دارایی در ارتباط با کاهش یک‌روزه آن در زمان قرارداد می‌پردازد.
وِگا: ابزاری است که تأثیر تغییرات قیمت یک دارایی را اندازه‌گیری می‌کند. به طور کلی افزایش مقدار آن نشان‌دهنده افزایش قیمت در معامله اختیار خرید یا فروش است.
رو: این ابزار تغییرات قیمتی مورد انتظار در رابطه با نوسان‌های نرخ بهره را اندازه‌گیری می‌کند. ارزش «رو» برای قراردادهای اختیار معامله خرید مثبت و برای اختیار معامله فروش منفی است.
از استراتژی‌های معاملات اختیار چه می دانید؟
معامله‌گران در قراردادهای اختیار معامله می‌توانند از استراتژی‌های کاربردی و متنوعی استفاده کنند. استراتژی‌های پایه در این قراردادها بر اساس ترکیبی از معاملات خرید و فروش است. در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین استراتژی‌های قرارداد اختیار معامله می‌پردازیم:
فروش حمایتی
استراتژی فروش حمایتی (Protective puts) زمانی استفاده می‌شود که معامله‌گر، خریدار یک قرارداد اختیار فروش باشد. این استراتژی به دلیل اینکه از سرمایه خریدار در برابر یک روند نزولی حمایت می‌کند به عنوان پوشش ریسک پویا شناخته می‌شود.
اختیار خرید تحت پوشش
استراتژی اختیار خرید تحت پوشش (Covered call) زمانی استفاده می‌شود که معامله‌گر قصد دارد اختیار خرید دارایی که در حال حاضر صاحب آن است را به فروش برساند.
استرادل
در برخی از موارد، بازارهای مالی با نوسانات شدیدی مواجه می‌شوند. در این حالت معامله‌گر نمی‌تواند تشخیص دهد که دارایی موردنظر در کدام جهت بازار حرکت خواهد کرد. در چنین شرایطی معامله‌گر می‌تواند یک قرارداد اختیار خرید و فروش را با تاریخ انقضا و قیمت یکسان خریداری کند و هر زمان که بازار به سمت مثبت یا منفی حرکت کرد، یکی از قراردادهای اختیار معامله را اجرا کرده و به سود موردنظر برسد. به این استراتژی استرادل (Straddle) می‌گویند.
استرانگل
استراتژی استرانگل (Strangle) ساز و کاری مشابه استراتژی استرادل دارد. با این تفاوت که معامله‌گر در استراتژی استرانگل قراردادهای اختیار خرید و فروش را با تاریخ انقضا یکسان و قیمت متفاوت خریداری می‌کند. در این استراتژی هر چه قیمت برای قرارداد اختیار خرید و فروش بیشتر باشد معامله از ریسک کمتری برخوردار خواهد بود.
سخن آخر
معاملات اختیار مانند سایرقرارداد ها و معاملات بازارهای مالی همواره با ریسک زیادی همراه هستند از این رو فرد معامله گر می‌بایست تمام جوانب قرارداد را در نظر بگیرد و تحقیقات لازم در این خصوص را انجام دهد تا به سود خوبی برسد.
منبع: investopedia
