قرارداد جعاله یکی از کاربردی‌ترین انواع قرارداد است که به عنوان نوعی قرارداد سفارش انجام کار نیز در نظر گرفته می‌شود. در حال حاضر افراد زیادی از این نوع قرارداد جهت انجام کارهای خود استفاده می‌کنند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی قرارداد جعاله و انواع آن می‌پردازیم.
فهرست مطالب
قرارداد جعاله چیست؟
قبل از این که به این سؤال که قرارداد جعاله چیست پاسخ دهیم بهتر است که ابتدا با معنای لغوی جعاله آشنا شویم. جعاله در لغت به این معنای مزدی است که در قبال انجام کار برای یک شخص در نظر گرفته می‌شود. از این رو قرارداد جعاله قراردادی است که در آن یکی از طرفین قرارداد، متعهد می‌شود در صورت انجام دادن عمل مورد نظر توسط شخص، به او اجرت یا جعل پرداخت کند. در قرارداد جعاله سه رکن اصلی وجود دارد که شامل جاعل، عامل و جعل می‌باشد. این قرارداد در ماده ۵۶۱ قانون مدنی نیز چنین تعریف شده است:
«جعاله عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از این که طرف، معین باشد یا غیرمعین.»
طرفین قرارداد جعاله
همانطور که در ابتدا مطلب اشاره کردیم قرارداد جعاله بین دو طرف جاعل و عامل بسته می‌شود. جاعل شخصی است که کاری را به فرد دیگری می‌سپارد و قبول می‌کند در ازای انجام کار مبلغی را به او بپردازد. جاعل باید از نظر قانونی عاقل و بالغ باشد؛ به نحوی که از لحاظ سلامت جسمی و روانی، صلاحیت تصمیم‌گیری درباره اموال خود را داشته باشد و حاکم شرعی او را از مدیریت اموال و دارایی‌ها ساقط نکرده باشد.
طرف دوم قرارداد که متعهد می‌شود عملی را انجام دهد و در ازای آن مزد دریافت کند، عامل نام دارد. عامل نیازی نیست تمام شرایطی که برای جاعل گفته شده را داشته باشد. اما بهتر است شخص قابل اعتماد که توانایی انجام کار دارد به عنوان عامل انتخاب کنید. رکن سومی در قراردادهای جعاله بیان می‌شود جُعل است. جعل مبلغی است که در قرارداد به صورت مشخص و یا نامشخص ذکر می‌شود.
انواع قرارداد جعاله کدامند؟
به طور کلی قرارداد جعاله به دو دسته قرارداد عام و خاص تقسیم می‌شود.
- قرارداد جعاله خاص: در قراردادهای جعاله خاص، جاعل یک فرد مشخص و قابل اعتماد را برای انجام کار در نظر دارد در واقع در این نوع قرارداد شخص عامل یک فرد مشخص و معین است؛ برای مثال شما از تعمیرکاری به نام آقای موسوی درخواست می‌کنید تا در ازای دریافت مبلغ یک میلیون تومان، تعمیر کولر خانه شما را برعهده بگیرد.
- قرارداد جعاله عام: از طرف دیگر در قراردادهای جعاله عام، جاعل یک شخص خاص را برای انجام کار مشخص نمی‌کند در واقع در این نوع قرارداد هدف جاعل تنها انجام کار است و برای او تفاوتی ندارد چه کسی کار را انجام دهد. برای مثال در صفحه گمشدگان روزنامه شخصی که مدارک خود را گم کرده است از مردم می‌خواهد در ازای پیداکردن مدارک او مژدگانی دریافت کنند.
شرایط قرارداد جعاله چیست؟
برای عقد قرارداد جعاله می‌بایست شرایط و نکات مهمی در نظر گرفت؛ زیرا در صورت رعایت آن‌ها می‌توان اعتبار قرارداد را حفظ کرد. برخی از این شرایط به شرح زیر است.
- عمل و وظیفه‌ای که در قراردادهای جعاله مشخص می‌شود و برای آن مزد پرداخت می‌شود باید کاملا مشروع و حلال باشد و اگر این وظیفه از لحاظ شرعی، حرام شناخته شود بر اساس قوانین اسلامی نیز باطل خواهد شد.
- در مواردی که شخص عامل قرار است کار عبث و بیهوده‌ای که هیچ‌گونه منفعت عقلایی ندارند انجام دهد، اصولاً احکام قرارداد جعاله حاکم نیست و این موارد آثار حقوقی ندارند.
- اگر جاعل بخواهد وظیفه‌ای را که از لحاظ شرعی بر او واجب است به شخص دیگری بسپارد، قرارداد جعاله شکل نخواهد گرفت.
- در قراردادهای جعاله پیشنهاد کار و میزان اجرت حتماً باید از طرف جاعل باشد و قرارداد نیز در دو گروه عام و خاص قرار گیرد.
- در این قراردادها اولین شخصی که پیش قدم شده و عمل موردنظر جاعل را انجام دهد، اجرت مشخص شده بابت انجام کار را دریافت می‌کند.
- اگر شخصی قبل از درخواست جاعل کاری را انجام دهد که او به آن نیاز دارد، نباید انتظار دریافت مزد داشته باشد؛ زیرا هنوز قراردادی بسته نشده است.
- عامل تنها زمانی می‌تواند مزد خود را از جاعل درخواست کند که کار موردنظر را به طور کامل به پایان رسانده باشد.
- چنانچه قرارداد از نوع جعاله خاص باشد و عمداً یا سهواً شخص دیگری به جز عامل تعیین شده از طرف جاعل، کار را انجام دهد قرارداد صحیح نخواهد بود.
موضوع قرارداد جعاله چیست؟
در قراردادهای جعاله کاری که باید انجام شود موضوع قرارداد نام دارد. برای مثال تعمیر خودرو، پیداکردن اشیاء گمشده نمونه‌هایی از موضوع قرارداد هستند. در فرم قرارداد جعاله نیازی نیست که نحوه انجام کار با جزئیات کامل بیان شود، همین که کلیات آن تعیین شود و مشخص شود که چه کاری باید توسط عامل انجام شود کافی است اما چنانچه موضوع قرارداد مجهول باشد در این صورت قرارداد عقد جعاله باطل خواهد بود. برخی از شرایط تعیین موضوع قرارداد به شرح زیر است.
- ذکر جزئیات موضوع قرارداد هیچ ضرورتی ندارد.
- موضوع قرارداد نباید مجهول و نامعین نباشد. چراکه مجهول بودن کار باعث بطلان قرارداد خواهد شد.
- موضوع قرارداد نباید فاقد ارزش مالی و حتی ارزش عقلی باشد.
- موضوع نباید با شرع و قانون در تضاد باشد.
مشارکت در جعاله به چه صورت است؟
یکی از مواردی که در برخی از موارد در قراردادهای جعاله وجود دارد این است که عامل می‌تواند یک شخص یا چندین شخص باشد. در واقع عاملین می‌توانند از طریق شراکت و همکاری با هم کار انجام دهند و هر کدام با توجه به مقدار کاری که انجام داده‌اند مزد دریافت کنند. این نوع انجام کار که مشارکت در جعاله نام دارد و می‌بایست قبل از عقد قرارداد افرادی که به عنوان عامل قصد انجام کار را دارند مشخص شوند.
قرارداد جعاله بانکی چیست؟
امروزه برای این که تسهیلات مورد نیاز جهت گسترش امور تولیدی، بازرگانی و خدماتی در جامعه فراهم شود به بانک‌ها این اجازه داده شده تا از قرارداد جعاله در سیستم بانکداری خود استفاده کنند. در واقع با هدف دستیابی به بانکداری بدون ربا، دستور اجرای عقد جعاله در بانک‌ها توسط قانون گذار صادر شده است. در قرارداد جعاله بانکی، بانک‌ها نقش عامل را دارند و کارها و خدماتی از قبیل سرمایه گذاری، صدور ضمانت نامه، افتتاح اعتبارات اسنادی و غیره را در قالب عقد جعاله انجام می‌دهند.
مبلغ قرارداد جعاله (جُعل) چقدر است؟
مبلغ قرارداد جعاله در واقع همان مزد یا اجرت انجام کار است که جعل نیز نام دارد. مبلغ قرارداد می‌بایست به صورت دقیق داخل قرارداد مشخص شود. در واقع جاعل باید قید کند که هر کس کیف پول مرا پیدا کند مبلغ یک میلیون تومان مژدگانی دریافت خواهد کرد.
عامل تنها در صورتی می‌تواند تقاضا دریافت مزد کند که کار را به صورت کامل انجام داده باشد. در برخی موارد ممکن است عامل از درخواست جاعل و مبلغ قرارداد مطلع نباشد در این صورت می‌تواند اجرت خود را پس از تحویل موبایل به جاعل، دریافت کند. همچنین اگر جاعل مبلغ قرارداد را پیش از پایان کار افزایش دهد؛ طبق قانون موظف است پس از پایان کار آن را به عامل پرداخت کند.
ابطال قرارداد جعاله چگونه صورت می‌گیرد؟
بر اساس ماده 186 قانون مدنی طرفین قرارداد می‌توانند هر زمانی، بدون هیچ‌گونه تشریفات عقد جعاله را منحل کنند. برای مثال اگر جاعل سفارش کاری را به عامل داده باشد اما پیش از تحویل کار پشیمان شود می‌تواند قرارداد را یکطرفه فسخ کند. موضوع دیگری که در شرایط فسخ قرارداد جعاله باید به آن توجه داشت این است که حق عامل ضایع نشود است؛ زیرا ممکن است عامل مقداری از کار را انجام داده باشد و اکنون به دلیل فسخ قرارداد متضرر شود، در این حالت قانون‌گذار گفته است که اگر کار قابل تقسیم باشد، عامل باید به اندازه کاری که انجام داده است مزد دریافت کند (اجرت المسمی). در این حالت چنانچه عامل قرارداد را فسخ کند باز هم مستحق همین اجرت است. به طور کلی در موارد زیر امکان فسخ قرارداد جعاله وجود دارد.
- موضوع قرارداد نامشخص و دارای ابهام باشد.
- جاعل شرایط اولیه (عقل، بلوغ و رشد) را نداشته باشد.
- تعیین نشدن مبلغ قرارداد (جُعل) و یا مجهول بودن آن.
در این مقاله به بررسی قرارداد جعاله، انواع آن، شرایط عقد قرارداد و همچنین فسخ قرارداد جعاله پرداختیم. برای این که عقد جعاله صحیح باشد و بعدا طرفین به مشکل نخورند بهتر است که در همان ابتدا به شرایط قرارداد توجه شود همچنین موضوع و مبلغ قرارداد نیز به طور واظح مشخص شود.
