ریسک مالی چیست؟ انواع ریسک مالی کدام است؟

ریسک مالی به خطر از دست دادن دارایی و کاهش ارزش دارایی در سرمایه‌گذاری مالی گفته می‌شود. این ریسک می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله نوسانات بازار، نقدینگی، اعتبار، قانونی، عملیاتی و سیستمیک. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، ابتدا تعریف ریسک مالی را بیان می‌کنیم و سپس به بررسی انواع آن می‌پردازیم.

فهرست مطالب

ریسک مالی چیست؟

ریسک مالی به احتمالی گفته می‌شود که یک شرکت یا فرد قادر به انجام تعهدات مالی خود نباشد. به عبارت ساده‌تر، اگر یک شرکت یا فرد در بازپرداخت بدهی‌ها، وام‌ها یا دیگر تعهدات مالی خود ناتوان شود، با ریسک مالی مواجه است. این نوع ریسک می‌تواند ناشی از دلایل گوناگونی از جمله تغییرات در بازارهای مالی، نوسانات نرخ بهره، و تغییرات ناگهانی در سطح درآمد یا هزینه‌ها باشد.

ریسک مالی در سطوح مختلف سازمانی قابل بررسی است و مدیریت آن نیز حایز اهمیت بالایی است. شرکت‌ها و افراد به طور معمول برای به حداقل رساندن این ریسک از استراتژی‌ها و ابزارهای مختلفی مانند بیمه، تنوع‌بخشی در سرمایه‌گذاری‌ها و داشتن ذخایر نقدی استفاده می‌کنند. در نهایت، مدیریت مؤثر ریسک مالی می‌تواند کمک شایانی در تضمین پایداری و سلامت مالی یک سازمان یا فرد داشته باشد.

انواع ریسک مالی

به طور کلی انواع ریسک‌های مالی عبارتند از:

ریسک اعتباری (Credit Risk):

ریسک اعتباری به احتمال ضرری اطلاق می‌شود که در اثر عدم پرداخت بدهی‌ها توسط مشتریان یا طرف‌های مقابل به وجود آید. این امر می‌تواند شامل عدم پرداخت اقساط وام، معوق شدن اقساط تسهیلات یا کلیه تعهدات مالی که بر عهده فرد یا شرکت است، باشد. ریسک اعتباری ممکن است در هر نوع وام‌دهی، چه در بانک‌ها و مؤسسات مالی و چه در شرکت‌هایی که به فروش اعتباری کالا یا خدمات می‌پردازند، وجود داشته باشد.

اگر یک طرف معامله نتواند به تعهدات مالی خود عمل کند، طرف دیگر معامله که معمولاً وام‌دهنده یا فروشنده است، متحمل زیان خواهد شد. از این رو، مؤسسات مالی و وام‌دهندگان به منظور کاهش ریسک اعتباری، اغلب از رویه‌های اعتبارسنجی قبل از پرداخت وام استفاده می‌کنند و اعتبار بررسی شده و رتبه‌بندی شده مشتریان را در نظر می‌گیرند تا توانایی آن‌ها در بازپرداخت دیون را تأیید نمایند. همچنین، ممکن است از ابزارهایی مانند ضمانت‌نامه‌ها، وثیقه، بیمه اعتباری و دیگر راه‌های تضمینی برای کاهش دادن ریسک ناشی از عدم انجام تعهدات مالی استفاده نمایند.

ریسک بازار (Market Risk):

ریسک بازار که گاهی اوقات به عنوان ریسک نظامی یا ریسک سیستماتیک شناخته می‌شود، به خطر از دست دادن سرمایه به دلیل نوسانات کلی بازار یا قیمت دارایی‌ها می‌پردازد. این نوع ریسک توسط استراتژی‌های تنوع‌بخشی سرمایه‌گذاری مانند خرید سهام در چندین صنعت یا ابزارهای مختلف مالی، قابل پوشش دادن یا کاهش نیست. زیرا تحت تأثیر عوامل کلان اقتصادی مانند تغییرات نرخ‌های بهره، تغییرات اقتصادی، جنگ‌ها، سیاست‌های دولتی، بحران‌های مالی، و حتی پاندمی‌ها و فجایع طبیعی است که بر کل بازار تأثیر می‌گذارند.

برای مدیریت این نوع ریسک‌ها، سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت‌ها می‌توانند از استراتژی‌های پوشش ریسک، معاملات آتی و سایر ابزارهای مشتقه استفاده کنند تا به محافظت از سرمایه‌گذاری‌های خود در برابر این نوع ریسک‌ها کمک کنند.

ریسک نقدینگی (Liquidity Risk):

ریسک نقدینگی به احتمال بروز مشکلاتی در تبدیل دارایی‌ها به نقدینگی (پول نقد) بدون از دست دادن ارزش معنی‌دار بازار اشاره دارد. به عبارت دیگر، ریسک نقدینگی زمانی اتفاق می‌افتد که یک شخص حقیقی یا حقوقی نتواند به‌سرعت دارایی‌های خود را به پول نقد تبدیل کند تا بتواند تعهدات پرداخت نقدی خود را برآورده سازد.

این ریسک دو جنبه دارد:

ریسک نقدینگی بازار (Market Liquidity Risk): ریسک نقدینگی بازار به معنای خطری است که یک سرمایه‌گذار ممکن است هنگام تلاش برای فروش یک دارایی (مانند سهام یا اوراق قرضه) با آن روبرو شود. اگر بازار برای آن دارایی کم‌رونق و کم‌عمق باشد، فروش سریع آن به قیمت بازار فعلی دشوار خواهد بود. بنابراین ممکن است لازم باشد که سرمایه‌گذار برای جلب توجه خریداران قیمت دارایی را کاهش دهد، که این امر می‌تواند منجر به زیان گردد.

ریسک نقدینگی تامین مالی (Funding Liquidity Risk): این ریسک مربوط به خطری است که وقتی یک شرکت یا فرد قادر به تامین کافی نقدینگی برای پرداخت بدهی‌ها نیست، بروز می‌کند، حتی اگر آنها دارایی‌های کافی نقدشونده داشته باشند، اما نتوانند این دارایی‌ها را به موقع به نقدینگی تبدیل کنند.

مدیریت ریسک نقدینگی به اطمینان از این موضوع می‌پردازد که همیشه منابع مالی کافی برای پوشش تعهدات نقدی، حتی در شرایط دشوار مالی و بازار، وجود دارد. این امر ممکن است شامل چیدن سبدی از دارایی‌هایی با شفافیت بالا و بازار فروش پایدار است که بتوان در زمان‌های بحرانی به راحتی آن‌ها را فروخت.

ریسک ریسک عملیاتی (Operational Risk):

ریسک عملیاتی یا ریسک بهره‌وری به خطرات و نامطمئنی‌های ناشی از فرایندهای داخلی یک سازمان، افراد، سیستم‌ها یا بروز خطاهای سیستمی اشاره دارد. در واقع، این نوع ریسک به احتمال رویداد اتفاقاتی می‌پردازد که ممکن است به دلیل اشکال‌ها و مشکلات در عملیات روزمره یک کسب‌وکار ایجاد شود.

این ریسک شامل خطاهای انسانی، فرایندهای تجاری که به خوبی اجرا نشده یا بهینه‌سازی نشده‌اند، شکست سیستم‌های فناوری اطلاعات، مشکلات ناشی از شرکای تجاری یا مواردی مانند فاجعه طبیعی و حملات تروریستی است که به کسب‌وکار آسیب بزنند. علاوه بر این، ریسک‌های حقوقی ناشی از قوانین نقض شده یا ناکافی، نیز می‌تواند جزء ریسک عملیاتی تلقی شود.

مدیریت ریسک عملیاتی شامل ارزیابی، نظارت و کنترل این خطرات با هدف به حداقل رساندن آنها است. توسعه و اجرای سیاست‌ها و رویه‌های استاندارد، آموزش کارکنان، به‌کارگیری سیستم‌های جدید اطلاعاتی و اجرای برنامه‌های پشتیبانی بخشی از این مدیریت ریسک بهره‌وری است.

ریسک قانونی (Legal Risk):

ریسک قانونی به دسته‌ای از ریسک‌ها اشاره دارد که یک سازمان به دلیل تغییرات در قوانین و مقررات، ناتوانی در دفاع از حقوق قانونی خود، یا شکست در رعایت الزامات قانونی و مقرراتی، با آن مواجه است. این ریسک شامل موارد زیر:

• مسئولیت‌های قانونی نتیجه شکست در رعایت قوانین و مقررات است.
• خطرات حقوقی مربوط به قراردادها، از جمله نقض یا تفسیرهای اشتباه از مفاد قرارداد.
• ریسک‌هایی که از دعاوی حقوقی یا دادرسی‌ها ناشی می‌شوند.
• پیامدهای زیان‌بار به دلیل تغییرات در قوانین یا مقررات.
• ریسک‌های مربوط به نامناسب بودن مستندات حقوقی یا عدم اعتبار آنها.

برای مدیریت ریسک قانونی، سازمان‌ها باید به طور مداوم با قوانین و مقررات به‌روز باشند، مشاوره قانونی مناسب داشته باشند، رویه‌های داخلی خود را برای اطمینان از پیروی از الزامات قانونی به روز نگه دارند و در عقد قراردادها دقت لازم را به عمل آورند. این امر به کاهش خطر مجازات‌ها، دعاوی حقوقی، و تأثیرات منفی بر روی عملکرد مالی و شهرت کسب‌وکار کمک می‌کند.

ریسک سیاسی (Political Risk):

ریسک سیاسی به احتمال بروز تغییرات غیرمنتظره در محیط سیاسی یا اقتصادی یک کشور که می‌تواند تأثیر منفی بر عملکرد سرمایه‌گذاری یا فعالیت‌های تجاری داشته باشد، اشاره دارد. این نوع ریسک می‌تواند ناشی از انواع مختلفی از عوامل باشد که برخی از آنها عبارتند از:

• تغییرات ناگهانی در قوانین یا سیاست‌های دولت: نظیر افزایش مالیات‌ها، محدودیت‌های جدید تجاری یا تغییرات در قوانین کار.
• عدم ثبات سیاسی: کودتاها، جنگ‌های داخلی، تروریسم، و اعتصابات گسترده می‌توانند به ناپایداری منجر شوند.
• مشکلات اقتصادی: بحران‌های ارزی یا بدهی، خطر تورم بالا و بی‌ثباتی اقتصادی.
• ریسک نقل و انتقالات: محدودیت‌ها یا کنترل‌های سرمایه‌ای که بر انتقال دارایی‌ها و پول‌ها تأثیر می‌گذارند.
• ریسک قضایی: ناپایداری یا فساد در دستگاه قضایی که می‌تواند به قراردادها و حقوق مالکیت ضربه بزند.

برای مقابله با این ریسک‌ها، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران ممکن است استراتژی‌های مختلفی را اجرا کنند، نظیر تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری‌ها، بیمه ریسک سیاسی، ایجاد انعطاف‌پذیری در قراردادها و توافق‌نامه‌ها و دقیق بودن در شناسایی تغییرات سیاسی و قانونی موجود در کشورهایی که در آن‌ها فعالیت می‌کنند.

ریسک نرخ ارز (Exchange Rate Risk):

ریسک نرخ ارز به خطر از دست دادن ارزش واقعی دارایی‌ها، تعهدات یا درآمدها ناشی از نوسانات نرخ‌های مبادله‌ ارزی اشاره دارد. شرکت‌ها و فعالان اقتصادی که به نوعی با بازار جهانی در ارتباط هستند، به ویژه آن‌هایی که با ارزهای مختلفی کار می‌کنند، باید روی این ریسک حساب باز کنند. ریسک نرخ ارز متأثر از تحولات سیاسی، اقتصادی و حتی طبیعی در سراسر جهان است و تأثیر آن بر روی تراکنش‌ها، ارزش دارایی‌ها، و صورت‌های مالی شرکت‌ها قابل توجه است. برای مدیریت این ریسک، می‌توان از استراتژی‌هایی نظیر هجینگ، که شامل استفاده از ابزارهای مالی مانند قراردادهای آتی و اختیار خرید ارز است و تنوع‌بخشی دارایی‌ها استفاده کرد تا تأثیر نوسانات نرخ ارز به حداقل برسد.

این‌ها فقط بخشی از انواع مختلف ریسک‌های مالی هستند که ممکن است شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و فردی عادی با آن‌ها مواجه شوند. مدیریت این ریسک‌ها از اساسی‌ترین موارد در استراتژی‌های مالی شمرده می‌شود.

روش‌های کاهش ریسک مالی

کاهش ریسک مالی برای شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران، و فعالان بازار مهم است و چندین استراتژی وجود دارد که می‌تواند به کاهش این نوع ریسک‌ها کمک کند: روش‌های کاهش ریسک مالی می‌توانند شامل چندین رویکرد مختلف باشند. یکی از این روش‌ها، تنوع‌بخشی در سرمایه‌گذاری است. با سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف مانند سهام، اوراق بهادار، املاک و غیره، افراد می‌توانند ریسک خود را تا حدی کاهش دهند. روش دیگر، استفاده از ابزارهای مالی مشتقه مانند آپشن‌ها و فیوچرها است که این ابزارها امکان مدیریت و کاهش ریسک را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.

به علاوه، استفاده از بیمه و تضمینات مالی می‌تواند به عنوان روش دیگری برای کاهش ریسک مالی مطرح شود. بیمه‌های سلامت، بیمه عمر، بیمه خودرو، بیمه مسئولیت و سایر ابزارهای مالی مشابه از جمله روش این موارد هستند که افراد و شرکت‌ها می‌توانند از آنها برای کاهش ریسک‌های مالی استفاده کنند.

دولت چگونه ریسک مالی را جبران می‌کند؟

دولت برای کاهش و جبران ریسک‌های مالی مجموعه‌ای از ابزارهای سیاستی مختلفی را به کار می‌گیرد. در شرایط عادی اقداماتی نظیر تنظیم نرخ بهره و تغییر در میزان مالیات یا هزینه‌های عمومی برای ایجاد تعادل و پایداری مالی انجام می‌شود. نظارت بر بازارهای مالی و صنایع بانکی از طریق قوانین و مقررات، مدیریت دیون ملی و تلاش برای کنترل تورم از اقدامات دیگر هستند که در این شرایط انجام می‌شود.

در شرایط اضطراری، استفاده از رزروهای ارزی دولتی برای مقابله با بحران‌های ارزی و اعمال حمایت‌های مالی برای نجات بنگاه‌های اقتصادی حیاتی و جلوگیری از ورشکستگی انجام می‌شود. این رویکردها همراه با تلاش برای ایجاد بستری امن برای سرمایه‌گذاری و حمایت از رشد اقتصادی، به دولت‌ها کمک می‌کند تا ریسک‌های مالی موجود را مدیریت کنند.

مزایا و معایب ریسک مالی

همانطور که می‌دانیم ریسک مالی اجتناب‌ناپذیر است و با مزایا و معایب مختلفی همراه است. در جدول زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

جمع بندی

به زبان ساده‌تر، مدیریت ریسک مالی مانند هنر بندبازی است، جایی که سعی می‌کنیم با احتیاط کامل اما بدون ترس، روی طناب ناپایدار بازار قدم بگذاریم. نکته اصلی در این است که با درک خوب از ریسک‌های پیش رو و آمادگی مناسب، می‌توانیم از بسیاری از نگرانی‌های مالی اجتناب کنیم و سرمایه‌مان را حفظ کنیم. در نهایت، با مدیریت هوشمندانه و انتخاب‌های آگاهانه، می‌توان پیشرفت مستمری در دنیای پیچیده سرمایه‌گذاری داشت. با این حال، لازم به ذکر است که در دنیای مالی، پیش‌بینی تمامی نوسانات بازار ممکن نیست. مهم این است که چگونه ابزار مدیریت ریسک را به کار بگیریم تا این نوسانات ناخواسته را به حداقل برسانیم و زیان‌ها را کاهش دهیم.