مالیات کسب‌وکارهای خانگی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های صاحبان این کسبوکارها و کارآفرینان کشور ماست. در سال‌های اخیر با رشد جمعیت، افزایش تورم و کاهش ارزش پول، نگاه‌ها به درآمد کارمندی و مدل‌های درآمدزایی رایج دچار تغییرات مهمی شد و کسب درآمد بیشتر از طریق کسب‌وکارهای شخصی و مسیر خویشفرمایی (فریلنسری)، طرفداران زیادی پیدا کرد.
از مزیت‌های کسب‌وکارهای خانگی می‌توان به کاهش هزینه‌های اجاره مکان و نیروی کار، اشتغال بانوان و استهلاک کمتر اشاره داشت. اما مالیات مهمترین چالش این بیزینس‌هاست و ما در این مقاله از نرم افزار حسابداری محک صفر تا صد چیستی و نحوه فعالیت کسب و کارهای خانگی، مسیر اخذ مجوز، لیست مشاغل خانگی معاف از مالیات و نحوه محاسبه و پرداخت مالیاتشان را بررسی می‌کنیم. پس تا انتها همراه ما باشید.
فهرست مطالب
کسب‌وکارهای خانگی یعنی چه؟
در تعریفی ساده، کسب‌وکار خانگی فعالیتی تجاری و درآمدزاست که در محیطی مسکونی (غیرتجاری) صورت می‌پذیرد و محصولات یا خدمات حاصل از آن، به بازارهای مصرفی خارج آن محیط ارائه می‌شوند. سایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دسته‌بندی مفصلی از انواع مشاغل خانگی ارائه کرده است و ملاک خانگی بودن یا نبودن، مشمولیت در آن لیست و اخذ مجوزهایی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
توجه داشته باشید میان فروشگاه آنلاین و شغل خانگی تفاوت‌هایی وجود دارد؛ یک آنلاین‌شاپ از ابزارهای اینترنتی برای فروش محصولات و خدماتش استفاده می‌کند ولی لزوماً آن محصول و خدمت در یک کسب و کار خانگی ایجاد نشده و ممکن است محصول یک واحد تجاری باشد.
نحوه فعالیت در مشاغل خانگی
برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای خانگی، مسیرهای متنوعی وجود دارد که بسته به عواملی مانند: میزان سرمایه اولیه، نوع کالا یا خدمت و تعداد افراد، یک گزینه از میان موارد زیر انتخاب می‌شود:
- فعالیت مستقل: بدون ارتباط با کارفرما و مسئولان خارج از کسب‌وکار و انجام تمام فعالیت‌های تولید، فروش و عرضه در داخل.
- فعالیت وابسته: ارتباط مستمر و حیاتی با کارفرما و مسئولان خارج از کسب‌وکار و دریافت حق فروش، کارمزد ثابت، حقوق ثابت و … برای انجام فعالیتی مشخص.
ثبت‌نام برای مشاغل خانگی
ثبت‌نام یک شغل خانگی مسیر پیچیده و دشواری ندارد. تمام این فرآیند، آنلاین و از طریق سایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌شود و شما باید با دریافت و تکمیل فرم مربوطه از سایت، آن را بارگذاری کنید. این ثبت‌نام نیازی به حضور در سازمان امور مالیاتی و هیچ سازمان دیگری ندارد. توجه داشته باشید که ثبت‌نام با گرفتن مجوز متفاوت است.
گرفتن مجوز مشاغل خانگی
برای شروع رسمی و شرعی یک کسب‌وکار داخل محیط مسکونی و دریافت معافیت از مالیات کسب‌وکارهای خانگی، شما نیاز به دریافت مجوز از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دارید تا بتوانید از مزیت‌های آن بهره‌مند شوید.
تمام شرایط عمومی و اختصاصی، مدارک لازم و فرآیند صدور مجوز در سایت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درج شده است. برای گرفتن مجوز، شما باید پس از ثبت‌نام، فرم‌های مربوطه را به وزارت یا نهاد اجرایی حوزه کاری خود (مثلاً وزارت جهاد کشاورزی) ارائه دهید و پس از تایید آن نهاد، مجوز شما صادر خواهد شد. در سال‌های اخیر و با سیاست‌های حمایتی اشتغال‌زایی دولت، این فرآیند سریع و بدون مانع خاصی انجام می‌شود و وزارت تعاون سامانه‌ای را ویژه همین فرآیند راه‌اندازی کرده است. (ماده 6 دستورالعمل اجرایی مصوّب 23/8/1389)
مطابق ماده 2 همین دستورالعمل، شرط‌های راه‌اندازی یک شغل خانگی عبارتند از:
- مجاز و قانونی بودن شغل
- فعالیت توسط اعضای خانواده در محیط مسکونی
- ایجاد نکردن آلودگی‌های صوتی، زیست محیطی و بصری (رعایت حقوق همسایگان)
- انطباق حجم و شدت تولید با محیط مسکونی
- نداشتن تردد نامتناسب با محیط مسکونی و مجتمعی
- عرضه و فروش محصول یا خدمت به خارج از محیط مسکونی
امتیازات اخذ مجوز کسب‌وکارهای خانگی
همانطور که گفته شد، گرفتن مجوز برای شروع فعالیت شغلی در منزل، مزیت‌های رسمی مختلفی دارد که عبارتند از:
- حمایت‌ها و معافیت‌های مالیات کسب‌وکارهای خانگی
- دریافت معافیت عوارض تجاری و اداری از سوی شهرداری
- امکان دریافت وام‌های بانکی سودهای کم و قرض‌الحسنه مشاغل خانگی و کوچک
- نداشتن مالیات واحدهای خالی برای واحدهای مسکونی دارای مجوز
- نیاز نداشتن به تغییر کاربری منزل مسکونی
- تخفیف و حمایت در تعرفه‌های آب، برق و گاز
- امکان استقرار و استفاده از بازارهای محلی شهرداری
- امکان خرید بعضی مواد اولیه با قیمت کمتر از دولت
معافیت مالیاتی کسب‌وکارهای خانگی (لیست مشاغل خانگی معاف از مالیات)
در قسمت مزیت‌های مجوز متوجه شدیم که عوارض اداری و تجاری تصویب‌شده توسط شوراهای اسلامی شهرها و روستاها، از کسب‌وکار خانگی دریافت نمی‌شود. اما این مسئله با مالیات بر درآمد دولتی تفاوت دارد و معافیت عام و فراگیری شامل حال مشاغل خانگی نیست؛ بلکه بعضی از این مشاغل در حوزه‌های خاص مانند کارگاه‌های فرش دستباف یا تولید محصولات دامی و کشاورزی، شامل معافیت هستند (ماده 142 قانون مالیات‌های مستقیم).
در معافیت مالیات کسب‌وکارهای خانگی، نیازی به ثبت اسناد و ارائه آن به سازمان امور مالیاتی نیست اما نکته مهم این است که اگر شما ثبت‌نام نکرده و درواقع فعالیت خود را قانونی نکنید، باز هم مشمول مالیات هستید و در آینده، شما نیز مجبور به پرداخت مالیات و حتی مشمول جریمه خواهید شد! همچنین گاهی نیاز است که شما اظهارنامه را تکمیل و تسلیم کنید که این موضوع به اطلاع شما خواهد رسید.
وزارت تعاون و اداره دارایی در سایت‌های خود لیستی از کسب‌وکارهای خانگی معاف از مالیات منتشر می‌کنند و اگر حوزه کار شما در این لیست موجود باشد، روی درآمد شما مالیاتی منظور نخواهد شد. در فهرست زیر مهمترین حوزه‌های کاری آورده شده است:
- فعالیت‌های کشاورزی
- صنایع دستی
- حوزه‌های فرهنگی و هنری
- نساجی سنتی مانند گلیمبافی، ابریشم‌بافی، احرامی‌بافی، ترمه‌بافی، جاجیم‌بافی و …
- پوشاک سنتی و البسه محلی
- عروسک‌بافی و قلاب بافی
- چاپ‌های سنتی
- سفال، سرامیک و کاشی سنتی
- کاشی‌سازی مشبک، معرق، مینایی و …
- صنایع دستی چرمی، سنگی، دریایی، چوبی و …
- گچ‌بری و آیینه‌کاری سنتی
- طلاکوبی
- حکاکی روی فلز و چوب
- خاتم‌کاری
- خراطی
- فرش دستباف و حوزه‌های مرتبط
- رنگرزی گیاهی
- فعالیت‌های مرتبط امور تولیدات دامی
- فعالیت‌های مرتبط امور شیلات
- آماده‌سازی زعفران، زرشک، میوه‌های خشک، آجیل و …
- آماده‌سازی گندم، جو، دانه‌های روغنی، مغز تخمه و …
- آماده‌سازی فرآورده‌های کنجدی
- تولید گلاب و عرقیات گیاهی (فارس، شهرستان‌های کاشان و بردسیر کرمان)
- تولید کنده گیاهان دارویی
- طراحی انواع لباس و مد
- تصویرگری کتاب و کاریکاتور
- ترجمه و ویراستاری
- خوشنویسی و نقاشی
- و بسیاری از حرفه‌های دیگر که در سایت وزارت کار و اداره دارایی به صورت کامل و جامع ذکر شده است.
اظهارنامه مالیاتی کسب‌وکارهای خانگی
همانند سایر اظهارنامه‌ها، اظهارنامه مالیاتی مشاغل خانگی اسنادی را شامل می‌شود که جزئیات درآمدی و هزینه‌ای در آن ثبت شده است و بر مبنای آن، مالیات قانونی محاسبه می‌شود. هزینه‌ها مانند یک واحد تجاری شامل حمل‌ونقل، مواد مصرفی، خدمات دریافت‌شده و … خواهد بود.
شرایط دریافت معافیت مالیاتی مشاغل خانگی
همانطور که تا اینجا متوجه شدیم، به علت ماهیت و شرایط خاصی که کسب‌وکارهای خانگی دارند، مزیت‌ها و امتیاز‌های زیادی توسط دولت به آن‌ها داده می‌شود؛ برای مثال بسیاری از آن‌ها زنان سرپرست خانوار هستند و با حداقل سرمایه اقدام به شروع فعالیت کرده‌اند و با پرداخت وام‌های حمایتی، نگرفتن مالیات کسب‌وکارهای خانگی و کاهش تعرفه‌های انرژی، از آن‌ها حمایت می‌شود. اما برای دریافت معافیت از مالیات بر درآمد، داشتن شرایط خاصی الزامی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
- انجام ثبت‌نام و داشتن مجوز نهاد مربوطه
- حضور در فهرست مشاغل خانگی معاف از مالیات
- انجام کار در محیط مسکونی شخص
- عرضه و فروش محصولات تولیدی به خارج منزل
- ایجاد نکردن مزاحمت برای همسایگان
- حداکثر سن 50 سال برای مردان و 45 سال برای زنان برای پذیرش و عقد قرارداد (اگر متقاضی دارای این شرایط سنی نباشد، باید دارای 2 برابر سابقه پرداخت بیمه تامین اجتماعی باشد.)
همچنین دریافت معافیت به جز موارد بالا قوانین عمومی دیگری هم وجود دارد که برای مثال دو مورد آن‌ها عبارتند از:
- تولید و فروش کالاهای غیر صنایع دستی و صنایع دستی خارجی با عنوان فروشگاه‌های صنایع دستی مورد تایید و معافیت مالیات کسب‌وکارهای خانگی نخواهد بود؛ یعنی صرفاً عنوان شغل و فروشگاه ملاک نیست.
- کتاب‌ها باید هم‌اکنون دارای مجوز رسمی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و پروانه نشر معتبر باشند.
نحوه محاسبه و پرداخت مالیات کسب‌وکارهای خانگی
مالیات بر درآمد کسب‌وکار من چقدر است؟ سوالی که دغدغه اصلی کارآفرینان و فعالانی است که در هر اندازه‌ای اقدام به راه‌اندازی کسب و کار خانگی می‌کنند و قبل از شروع فعالیت، حساب‌وکتاب دقیقی روی آن انجام می‌دهند. البته همانطور که دیدیم، بسیاری از مشاغل معاف از مالیات هستند اما در ادامه به بررسی نحوه محاسبه، پرداخت و جریمه پرداخت نکردن آن می‌پردازیم. توجه داشته باشید که درآمد مشاغل خانگی تا سقف مشخصی معاف از مالیات بوده و سپس مالیات به‌صورت تدریجی افزایش خواهد یافت.
اولین مرحله محاسبه میزان مالیات کسب‌وکارهای خانگی، معلوم کردن میزان درآمد و هزینه‌های آن در اظهارنامه و تسلیم آن به اداره مالیات است. در گام دوم، مقدار مالیات قانونی شما محاسبه شده و به صنف مربوطه ابلاغ می‌شود که می‌توانید در صورت نیاز به آن اعتراض کنید. اگر تناسب هزینه‌ها، میزان درآمد و کارکرد شما در سال‌های متوالی رعایت شده باشد، می‌توانید از تبصره ۱۰۰ مالیات مقطوع استفاده کنید. پرداخت مرتب و به‌موقع مالیات هم مزیت‌هایی مانند معافیت، تخفیف و پاداش خواهد داشت.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تبصره ماده 100 کلیک کنید.
نکته مهم دیگر این است که مانند هر کسب‌وکار تجاری دیگری، مسئله مالیات بر ارزش افزوده 10 درصدی برای مشاغل خانگی هم وجود دارد و امکان دارد شما علاوه‌بر پرداخت مالیات کسب‌وکارهای خانگی، مجبور به پرداخت این مالیات غیرمستقیم باشید.
معافیت مالیاتی، قوانین مکمل و همراه دیگری مانند مالیات نرخ صفر هم دارد که به کسب‌وکارهای مناطق ویژه اقتصادی یا کم‌توسعه اجازه می‌دهد برای مدت مشخصی هیچ مالیات مستقیم یا غیرمستقیمی نپردازند.
جریمه پرداخت نکردن مالیات مشاغل خانگی
قوانین مربوط به راه‌اندازی و مالیات‌های کسب‌وکارهای خانگی بسیار منطعف و حمایتی هستند. دولت در تلاش است تا با این حمایت‌ها چرخ اقتصاد را روان‌تر کرده و مسیرهای درآمدی بیشتری برای مردم ایجاد کند. اما طبیعتاً در کنار این معافیت‌ها، مزیت‌ها، وام‌ها و پشتیبانی‌ها، جریمه‌هایی برای رعایت نکردن قانون وجود دارد.
اگر مالیات کسب‌وکارهای خانگی پس از اتمام مهلت قانونی پرداخت شود یا اصلا اقدامی برای پرداخت آن نشود، برای هر ماه تأخیر 2.5 درصد جریمه منظور خواهد شد؛ یعنی میزان مالیات و جریمه افزایش یافته که با نام جریمه دیرکرد شناخته می‌شود.
سخن پایانی
در دهه‌های اخیر، کسب‌وکارهای خانگی از مهمترین محرک‌های افزایش تولید و درآمد کشور و کاهش بیکاری بوده‌اند. دولت برای حمایت از این مشاغل و ایجاد زمینه ادامه فعالیت آن‌ها، سیاست‌ها و قانون‌های حمایتی مختلفی در نظر گرفته است تا آن‌ها دغدغه‌هایی نظر مالیات کسب‌وکارهای خانگی نداشته باشند. در این مقاله از تعریف و شکل‌گیری یک کسب‌وکار خانگی تا قوانین دریافت معافیت مالیاتی آن و نحوه محاسبه و پرداخت مالیاتش بررسی و تمام ابعاد این موضوع به‌خوبی روشن شد.
