مرخصی استعلاجی یکی از حقوق اساسی کارکنان در محیط کار است که به منظور حفظ سلامت جسمی و روانی آنها در نظر گرفته شده است. این نوع مرخصی به کارمندانی تعلق می‌گیرد که به دلیل بیماری یا آسیب‌دیدگی قادر به انجام وظایف شغلی خود نیستند. آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به این نوع مرخصی، نحوه درخواست آن و حقوق و مزایای مرتبط با این دوره، برای هر کارمند و کارفرمایی ضروری است. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک، به بررسی جامع این مفهوم، شرایط استفاده از آن و تأثیرات آن بر روابط کاری می‌پردازیم.
فهرست مطالب
مرخصی استعلاجی چیست؟
مرخصی استعلاجی یکی از انواع مرخصی‌هایی است که برای حمایت از نیروهای کار در مواقع بیماری یا حوادث به کار می‌رود. این مرخصی به افراد اجازه می‌دهد تا در زمان بیماری یا نیاز به استراحت، از کار فاصله بگیرند و دوران نقاهت خود را بگذرانند. برخلاف مرخصی استحقاقی که در طول سال توزیع می‌شود، مرخصی استعلاجی تنها در مواقع بیماری یا حوادث و با تأیید پزشک قابل استفاده است و مدت زمان آن از مرخصی استحقاقی فرد کسر نمی‌شود. در طول دوره این مرخصی، حقوق نیروی کار به طور کامل پرداخت می‌شود و فرد پس از بازیابی سلامت به محل کار خود بازمی‌گردد.
مرخصی استعلاجی شامل تمامی کارمندان سازمان‌های دولتی و غیردولتی و افرادی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دارند، می‌شود. شرط اصلی برای دریافت این مرخصی، عدم توانایی فرد برای اشتغال به کار به دلیل بیماری یا حادثه و تأیید نیاز به استراحت توسط پزشک است. در مواردی که مدت این مرخصی کمتر از 7 روز باشد یا مجموع آن در طول سال به 15 روز نرسد، گواهی پزشک برای دریافت مرخصی کافی است. اما برای مدت‌های بیشتر، نیاز به تأیید پزشک معتمد یا شورای پزشکی تأمین اجتماعی وجود دارد.
طبق قانون محاسبه مرخصی در قانون کار، در صورتی که فرد به 15 تا 60 روز استراحت نیاز داشته باشد، فرد باید از پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی گواهی دریافت کند. در صورتی که بیماری آنقدر وخیم باشد که فرد به بیش از 60 روز استراحت نیاز دارد، باید شورای پزشکی تأمین اجتماعی آن را تأیید نماید.
هدف از مرخصی استعلاجی جلوگیری از اخراج نیروهای کار در دوران بیماری و حمایت از حقوق آنها است. این نوع مرخصی به افراد اجازه می‌دهد تا بدون نگرانی از دست دادن شغل یا حقوق خود، به درمان و بازیابی سلامت بپردازند. قوانین مرتبط با این نوع مرخصی به طور دقیق در قانون کار و تأمین اجتماعی کشور تعیین شده و تمامی نیروهای کار می‌توانند در صورت مواجهه با بیماری یا حوادث از این حق قانونی خود بهره‌مند شوند.
شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی چیست؟
شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی برای نیروهای کار به چند عامل مهم بستگی دارد. اولین و مهم‌ترین شرط، وجود بیماری جسمی یا روحی است که توانایی کار کردن را از فرد سلب کند. این وضعیت باید توسط پزشک معالج تأیید شود و نیاز به استراحت یا بستری‌شدن در بیمارستان را ضروری سازد.
برای بهره‌مندی از این مرخصی، کارمند باید در زمان شروع مرخصی مشغول به کار یا در مرخصی استحقاقی باشد. همچنین، گواهی پزشکی باید به طور دقیق و واضح نوع بیماری را مشخص کند. نکته مهم دیگر این است که فرد نباید از کار افتاده کلی باشد، زیرا در این صورت شرایط متفاوتی برای او در نظر گرفته می‌شود.
لازم به ذکر است که عمل‌های زیبایی مشمول مرخصی استعلاجی نمی‌شوند. همچنین، پرداخت دستمزد دوره مرخصی استعلاجی بر عهده سازمان بیمه است و نوع قرارداد کاری تأثیری در میزان این پرداختی ندارد. این شرایط با هدف حمایت از کارکنان در زمان بیماری و تضمین حقوق آنها طراحی شده است.
نحوه محاسبه مرخصی استعلاجی در قانون کار
در قانون کار، نحوه محاسبه مرخصی استعلاجی و پرداخت‌های مرتبط با آن به تفصیل مشخص شده است. این محاسبات به دو بخش اصلی تقسیم می‌شوند: پرداخت توسط کارفرما و پرداخت توسط سازمان تأمین اجتماعی.
پرداخت توسط کارفرما:
- برای مرخصی‌های استعلاجی کمتر از سه روز، کارفرما موظف به پرداخت مبلغ مرخصی است.
پرداخت توسط سازمان تأمین اجتماعی:
- برای مرخصی‌های استعلاجی بیش از سه روز، سازمان تأمین اجتماعی پرداخت مبلغ مرخصی را بر عهده دارد. این مبلغ بر اساس وضعیت تأهل و تعداد افراد تحت تکفل بیمه‌شده متفاوت است.
مطابق با ماده 62 قانون تأمین اجتماعی، میزان پرداختی به شرح زیر است:
- بیمه‌شدگان با افراد تحت تکفل (همسر، فرزند، پدر یا مادر):
- در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان سه چهارم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
- بیمه‌شدگان بدون افراد تحت تکفل (بدون همسر، فرزند، پدر یا مادر):
- در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان دو سوم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
- بیمه‌شدگان غیر متکفل:
- در ایام مرخصی استعلاجی، بیمه‌شده به میزان یک دوم از آخرین مزد خود را دریافت خواهد کرد.
نکات مهم:
- مفهوم آخرین مزد: منظور از آخرین مزد، آخرین حقوق و مزایای دریافتی بیمه‌شده است که پیش از شروع مرخصی استعلاجی دریافت کرده است.
- محاسبات بر اساس وضعیت تأهل و تعداد افراد تحت تکفل: این محاسبات بر اساس اطلاعات ثبت‌شده در پرونده بیمه‌شده در سازمان تأمین اجتماعی انجام می‌شود.
مرخصی استعلاجی چند روز است و چه قوانینی دارد؟
مرخصی استعلاجی برای تمامی کارکنان شاغل قابل استفاده است و قوانین مشخصی برای آن وجود دارد.
- مرخصی‌های کوتاه‌مدت: اگر مدت زمان مرخصی کمتر از یک هفته باشد یا در طول یک سال کاری مجموعاً کمتر از ۱۵ روز باشد، تنها گواهی پزشک معالج کافی است و نیازی به تأیید پزشک معتمد یا کمیسیون پزشکی نیست.
- مرخصی‌های میان‌مدت: اگر مجموع مرخصی‌ها در طول یک سال بیش از ۱۵ روز و تا ۶۰ روز باشد یا هر نوبت مرخصی بیش از یک هفته طول بکشد، گواهی مرخصی باید توسط پزشک معتمد سازمان بررسی و تأیید شود.
- مرخصی‌های بلندمدت: مرخصی‌های بیش از ۶۰ روز در سال باید توسط کمیسیون پزشکی تأیید شوند.
پرداخت غرامت دستمزد از روز چهارم مرخصی استعلاجی آغاز می‌شود، مگر در موارد خاصی که از روز اول پرداخت می‌شود. این موارد شامل بستری‌شدن بیمار به دلیل بیماری حرفه‌ای یا حوادث، بستری‌شدن در بیمارستان در طول مرخصی، ارتباط مرخصی با بیماری قبلی، مرخصی جانبازان، نیاز به بستری‌شدن در بیمارستان به دلیل عدم وجود تخت خالی، و مراجعه اورژانسی به بیمارستان است. در سایر موارد، غرامت دستمزد از روز چهارم مرخصی پرداخت خواهد شد.
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی چقدر است؟
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی در قانون کار به گونه‌ای تنظیم شده که به بیماران اجازه دهد بدون نگرانی از دست دادن شغل خود، به بهبودی بپردازند. برای دریافت مرخصی استعلاجی محدودیت زمانی مشخصی وجود ندارد، زیرا نوع بیماری و طول دوره بهبودی از قبل قابل پیش‌بینی نیست.
حداکثر مدت مرخصی استعلاجی برای هر فرد در طول یک سال 4 ماه است. اگر مدت زمان مرخصی استعلاجی به یک سال برسد و بیماری فرد به عنوان بیماری صعب‌العلاج شناخته شود، لازم است پزشک معتمد تأمین اجتماعی این موضوع را تشخیص داده و شورای عالی پزشکی نیز آن را تأیید نماید.
در صورت تأیید بیماری صعب‌العلاج توسط پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی، فرد کارگر بازنشسته خواهد شد. پس از بازنشستگی، مدارک پرسنلی فرد در سازمان بایگانی می‌شود و مدیران سازمان می‌توانند به خلاصه پرونده پرسنلی او دسترسی داشته باشند.
حقوق و مزایای مرخصی استعلاجی چیست؟
در زمان مرخصی استعلاجی، کارکنان از حقوق و مزایای متعددی برخوردار می‌شوند. این مزایا شامل حقوق ثابت، فوق‌العاده‌های مستمر، کمک‌هزینه‌های عائله‌مندی و اولاد و همچنین فوق‌العاده‌های مناطق کمتر توسعه‌یافته و بد آب‌وهوا است. اگر مدت این مرخصی بیش از یک سال طول بکشد، تنها حقوق ثابت به همراه فوق‌العاده ایثارگری و کمک‌هزینه اولاد پرداخت می‌شود و سایر مزایا حذف می‌گردد. پرداخت این حقوق و مزایا به‌عنوان غرامت دستمزد از سوی صندوق تأمین اجتماعی صورت می‌گیرد، اما در برخی موارد کارفرما نیز به‌صورت داوطلبانه مبالغی را به کارکنان خود پرداخت می‌کند.
چند بار می‌توان از مرخصی استعلاجی استفاده کرد؟
هیچ محدودیتی از سوی قانون برای تعداد دفعات استفاده از مرخصی استعلاجی وجود ندارد. تا زمانی که فرد به‌عنوان از کار افتاده تشخیص داده نشود، می‌تواند به میزان لازم و تا بازیابی کامل سلامت خود از این مرخصی بهره‌مند شود. همچنین، مدت زمان استفاده از این مرخصی به‌عنوان بخشی از سوابق کاری فرد محسوب می‌شود؛ بنابراین توصیه می‌گردد که درمان خود را به‌طور کامل دنبال کنید و نگران از دست دادن سابقه کاری نباشید.
اگر کارفرما با مرخصی استعلاجی موافقت نکند، چه کنیم؟
اگر کارفرما با مرخصی استعلاجی موافقت نکند، کارگر باید بداند که این اقدام کارفرما خلاف قانون است. در چنین شرایطی، کارگر می‌تواند مستقیماً به سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کند و با ارائه گواهی پزشک معتمد یا تأیید شورای پزشکی این سازمان، مرخصی استعلاجی خود را ثبت و تأیید نماید. این روش، راهکار قانونی و مؤثری برای مقابله با مخالفت غیرقانونی کارفرما است و کارگر می‌تواند بدون نیاز به موافقت کارفرما، از حق قانونی خود برای استفاده از مرخصی استعلاجی بهره‌مند شود.
در چه صورتی حقوق مرخصی استعلاجی به فرد پرداخت نمی‌شود؟
اگر فرد بیمه‌شده در یکی از سه وضعیت زیر قرار داشته باشد، حقوق مرخصی استعلاجی به او پرداخت نخواهد شد:
- انجام عمل زیبایی: اگر علت مرخصی استعلاجی، انجام یک عمل جراحی زیبایی باشد که ضرورت پزشکی ندارد.
- دریافت حقوق و مزد در دوران بیماری: اگر کارفرما به هر دلیلی حقوق و مزایای فرد را در دوران بیماری پرداخت کند.
- از کارافتادگی کلی: اگر بیمه‌شده به طور کلی از کار افتاده باشد و قبلاً مستمری از کارافتادگی کلی دریافت می‌کند.
- در این موارد، سازمان تأمین اجتماعی از پرداخت حقوق مرخصی استعلاجی خودداری خواهد کرد
سخن آخر
مرخصی استعلاجی یکی از حقوق مهم کارمندان و کارگران است که به آنها اجازه می‌دهد در صورت بیماری، بدون نگرانی از دست دادن شغل یا حقوق، به استراحت و بهبودی بپردازند. این نوع مرخصی با تأیید پزشک معالج و بر اساس قوانین کار، به افراد تعلق می‌گیرد و مدت زمان آن بسته به شدت و نوع بیماری متفاوت است. مرخصی استعلاجی نه تنها به حفظ سلامت جسمی و روحی کارکنان کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش بهره‌وری و رضایت شغلی نیز می‌شود؛ بنابراین، آگاهی از شرایط و قوانین مربوط به مرخصی استعلاجی برای هر کارمند و کارفرما ضروری است.
