حقوق صاحبان سهام به ارزش خالص دارایی‌های یک شرکت که به سهامداران تعلق دارد، اشاره داشته و نقش کلیدی در ارزیابی وضعیت مالی و مالکیت آنها دارد. این حقوق شامل اجزای متنوعی است که هر یک به شیوه‌ای خاص بر وضعیت مالی شرکت تأثیر می‌گذارد. در ادامه این مقاله از گروه نرم‌افزار حسابداری محک، به بررسی انواع سهام، اجزای حقوق صاحبان سهام و حساب‌های مرتبط با آن می‌پردازیم تا تصویر روشنی از چگونگی تأثیر این عوامل بر ترازنامه و عملکرد مالی شرکت ارائه گردد؛ به این ترتیب، با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
فهرست مطالب
آشنایی با اوراق بهادر و سهام
اوراق بهادار به دسته‌ای از اسناد مالی گفته می‌شود که توسط شرکت‌های دولتی و خصوصی به بازار ارائه می‌شوند و برای اهدافی مانند سرمایه‌گذاری، مدیریت بدهی‌ها و تأمین مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اوراق که قابلیت معامله در بازار را دارند و دارای ارزش مالی مشخصی هستند، می‌توانند شامل انواع مختلفی از جمله اوراق قرضه، خزانه، سهام و غیره باشند. سهام، به عنوان یکی از محبوب‌ترین و رایج‌ترین انواع اوراق بهادار، نمایانگر مالکیت نسبی فرد حقیقی یا حقوقی بر دارایی‌ها و اموال یک شرکت است.
هنگامی که شما سهامی از یک شرکت خریداری می‌کنید، در واقع به اندازه مبلغی که برای خرید سهم پرداخت کرده‌اید، مالک بخشی از آن شرکت می‌شوید. سهامداران علاوه بر بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری و کسب درآمد از طریق افزایش ارزش سهام و دریافت سود از حقوق مختلفی مانند حق رأی در تصمیم‌گیری‌های شرکت نیز برخوردارند. این حقوق، شرایط مطلوبی را در مدیریت و جهت‌گیری‌های استراتژیک شرکت برای سهامداران ایفا می‌کند.
در بازار بورس، سهامداران می‌توانند با خرید و فروش سهام به تبادل دارایی‌های خود بپردازند. با این حال، به دلیل نوسانات بازار و تقاضای بالای سرمایه‌گذاران، تعیین ارزش دقیق سهام و تقسیم آن در بورس ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد. برای موفقیت در این بازار، نیاز به تحلیل دقیق و آگاهی از شرایط اقتصادی و مالی حاکم بر شرکت‌ها و بازارها وجود دارد.
معرفی انواع سهام
سهام شرکت‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند؛ به طور کلی، سهام شرکت‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
سهامی عام: شرکت‌هایی که سهام خود را به صورت عمومی در بازار بورس عرضه می‌کنند، سهامی عام نامیده می‌شوند. این شرکت‌ها معمولاً بزرگ و فعال هستند و افراد زیادی می‌توانند سهام آنها را خرید و فروش کنند. شرکت‌های سهامی عام از شفافیت مالی بیشتری برخوردارند و تحت نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تری قرار دارند؛ بنابراین اطلاعات مالی و عملکرد آنها باید به صورت منظم به بازار اعلام شود.
سهامی خاص: شرکت‌هایی که سهام خود را به صورت خصوصی و خارج از بازار بورس عرضه می‌کنند، به عنوان سهامی خاص شناخته می‌شوند. در این نوع شرکت‌ها، تنها افراد و گروه‌های خاصی می‌توانند سهام را خریداری کنند و کنترل شرکت در دست تعداد محدودی از سهامداران است.
سهام عادی و ممتاز: سهام عادی، پرکاربردترین نوع سهام است که دارندگان آنها از حقوقی مانند حق رأی و دریافت سود برخوردارند. سهام ممتاز، علاوه بر این حقوق، امتیازات خاصی مانند اولویت در دریافت سود و دارایی‌های شرکت در صورت انحلال را ارائه می‌دهد و برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال ثبات بیشتری هستند، جذاب است.
حقوق صاحبان سهام چیست؟
هنگام ارزیابی وضعیت مالی و عملکرد شرکت‌ها، بررسی حقوق صاحبان سهام به‌عنوان یکی از پارامترهای کلیدی اهمیت زیادی دارد. حقوق صاحبان سهام که به آن ارزش ویژه نیز گفته می‌شود، معیاری است که نشان می‌دهد صاحبان یک کسب‌وکار یا شرکت تا چه میزان بر دارایی‌های شرکت تسلط دارند. به بیان ساده، اگر تمامی بدهی‌های یک شرکت پرداخت شود، آنچه از دارایی‌ها باقی می‌ماند، حقوق صاحبان سهام نامیده می‌شود. این مفهوم نمایانگر ارزش خالص دارایی‌های یک شرکت است که به سهامداران آن تعلق دارد.
حقوق صاحبان سهام زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که شرکت با انحلال یا تسویه بدهی‌های خود مواجه شود. در این شرایط، پس از پرداخت تمامی بدهی‌ها و تعهدات، باقی‌مانده دارایی‌ها به سهامداران بر اساس میزان سهم آنها پرداخت می‌شود. به این ترتیب، هرچه سهم یک سهامدار بیشتر باشد، درصد بیشتری از دارایی‌های باقی‌مانده به او تعلق خواهد گرفت.
عوامل متعددی می‌توانند بر حقوق صاحبان سهام تأثیر بگذارند، از جمله میزان سود و زیان شرکت در دوره‌های مختلف زمانی و تصمیمات مدیریتی درباره چگونگی استفاده از سود حاصل از فعالیت‌ها. برای مثال، اگر شرکت سود حاصل از فعالیت‌ها را مجدداً سرمایه‌گذاری کند، حقوق صاحبان سهام افزایش می‌یابد، که نشان‌دهنده رشد و توسعه شرکت است.
اجزای حقوق صاحبان سهام شامل چه مواردی است؟
حقوق صاحبان سهام، به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساختار مالی یک شرکت، از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقشی اساسی در تعیین ارزش خالص دارایی‌ها و وضعیت مالی شرکت ایفا می‌کنند. این اجزا شامل سرمایه قانونی، افزایش سرمایه، صرف سهام، اندوخته قانونی، سایر اندوخته‌ها، سود و زیان انباشته، سهام خزانه و مازاد تجدید ارزیابی موجودی‌ها هستند. در ادامه به توضیح هر یک از این اجزا می‌پردازیم:
سرمایه قانونی
سرمایه قانونی به بخشی از حقوق صاحبان سهام اطلاق می‌شود که برای ایجاد و تأسیس شرکت استفاده شده است. این سرمایه از طریق خرید سهام توسط سهامداران و همچنین سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی مانند ماشین‌آلات، تجهیزات، املاک و غیره تأمین می‌شود. سرمایه قانونی نشان‌دهنده میزان اولیه سرمایه‌گذاری سهامداران در شرکت است و پایه‌ای برای محاسبه سایر اجزای حقوق صاحبان سهام به شمار می‌رود.
افزایش سرمایه
افزایش سرمایه یکی از روش‌های مهم تأمین مالی شرکت‌ها است که به دلایل مختلفی مانند اصلاح ساختار مالی، افزایش جریان وجوه نقد، یا بهره‌مندی از مزایای خاص انجام می‌شود. افزایش سرمایه معمولاً از طریق انتشار سهام جدید یا افزایش ارزش اسمی سهام موجود انجام می‌شود و می‌تواند توسط سهامداران قدیمی یا جدید تأمین گردد. این افزایش، به عنوان یکی از اجزای حقوق صاحبان سهام، به تقویت موقعیت مالی شرکت کمک می‌کند و امکان توسعه و رشد بیشتر را فراهم می‌سازد.
اندوخته
اندوخته‌ها بخش دیگری از حقوق صاحبان سهام هستند که از سود شرکت به‌دست می‌آیند. سودی که در پایان دوره مالی بین سهامداران توزیع نمی‌شود و در شرکت باقی می‌ماند، به عنوان اندوخته شناخته می‌شود. اندوخته‌ها می‌توانند به دلایل مختلفی مانند حمایت از منافع بستانکاران، ایجاد منابع لازم برای توسعه شرکت، یا رعایت الزامات قانونی تشکیل شوند. این اندوخته‌ها می‌توانند در آینده برای تأمین نیازهای مالی شرکت مورد استفاده قرار گیرند.
اندوخته قانونی
اندوخته قانونی بخشی از سود خالص هر سال است که طبق قانون تجارت باید به صورت اجباری ذخیره شود. به طور معمول، یک بیستم (5 درصد) از سود خالص سالانه به عنوان اندوخته قانونی کنار گذاشته می‌شود. این اندوخته به عنوان یک پشتوانه مالی برای شرکت در نظر گرفته می‌شود و تا زمانی که به حد نصاب قانونی (معمولاً یک‌دهم سرمایه ثبت‌شده) نرسیده باشد، باید ادامه یابد. هدف اصلی از اندوخته قانونی، حفظ و تقویت توان مالی شرکت و حمایت از منافع بستانکاران است.
هدف حقوق صاحبان سهام چیست؟
هدف اصلی حقوق صاحبان سهام در حسابداری، ارائه تصویری دقیق از وضعیت مالی شرکت و میزان مالکیت سهامداران است. این مفهوم به تعیین سرمایه قانونی و ثبت‌شده شرکت کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چه مقدار سرمایه اولیه توسط سهامداران تامین شده است.
یکی از اهداف کلیدی حقوق صاحبان سهام، مشخص نمودن منابع سرمایه‌ای شرکت سهامی است. این منابع شامل سرمایه‌ای است که از طریق انتشار سهام جمع‌آوری شده و می‌تواند برای توسعه فعالیت‌های شرکت مورد استفاده قرار گیرد.
همچنین، حقوق صاحبان سهام به تعیین سود سهامی قابل توزیع کمک می‌کند. با بررسی حقوق صاحبان سهام، شرکت می‌تواند تصمیم بگیرد چه میزان از سود سالانه بین سهامداران توزیع شود و چه مقدار به عنوان اندوخته در شرکت باقی بماند. این امر به شرکت اجازه می‌دهد تا در عین حال که به تعهدات خود نسبت به سهامداران پایبند است، منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری‌های آینده را نیز حفظ کند.
برای سهامداران، حقوق صاحبان سهام نشان‌دهنده منافعی است که از طریق سرمایه‌گذاری در سهام شرکت به دست می‌آورند. آگاهی از این منافع به سهامداران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در زمینه خرید یا فروش سهام و مدیریت پرتفوی خود در بازار سرمایه بگیرند. این حقوق تضمین می‌کند که سهامداران با توجه به میزان سرمایه‌گذاری‌شان، از سودآوری شرکت بهره‌مند شوند و در صورت موفقیت شرکت، ارزش سهام خود را افزایش دهند.
حساب‌های مرتبط با حقوق صاحبان سهام
حساب‌های مختلفی در ارتباط با حقوق صاحبان سهام وجود دارند که هر یک به نوعی بر وضعیت مالی شرکت و حقوق سهامداران تأثیر می‌گذارند. این حساب‌ها در ترازنامه به‌طور مستقیم بر مانده حقوق صاحبان سهام تأثیر می‌گذارند؛ به‌طور کلی، حساب‌هایی که در سمت بدهکار ترازنامه (سمت چپ) قرار می‌گیرند، باعث کاهش مانده حقوق صاحبان سهام می‌شوند و در حالی که حساب‌هایی که در سمت بستانکار ترازنامه (سمت راست) ثبت می‌شوند، به افزایش مانده حقوق صاحبان سهام کمک می‌کنند. در ادامه به توضیح دو نمونه از این حساب‌ها می‌پردازیم:
1. حساب استعفا (ماهیت کاهش حقوق صاحبان سهام)
حساب استعفا زمانی استفاده می‌شود که یکی از سهامداران یا مالکان شرکت تصمیم به ترک شرکت بگیرد و سهم خود را بفروشد یا از شرکت خارج شود. در این وضعیت، شرکت موظف است که دارایی‌ها یا سرمایه سهم آن سهامدار را پرداخت کند. این پرداخت به معنای کاهش حقوق صاحبان سهام است؛ زیرا به کاهش مجموع سرمایه شرکت منجر می‌شود.
به عبارت دیگر، مبلغ پرداختی به سهامدار خارج شده از دارایی‌های شرکت کاسته شده و به تبع آن، حقوق صاحبان سهام در ترازنامه کاهش می‌یابد. این حساب به‌عنوان یک حساب بدهکار در ترازنامه ثبت می‌شود و نشان‌دهنده کاهش سرمایه و حقوق سهامدارانی است که در شرکت باقی مانده‌اند.
2. حساب درآمد (ماهیت افزایش حقوق صاحبان سهام)
حساب درآمد شامل تمام مبالغی است که شرکت از فعالیت‌های تجاری خود به دست می‌آورد. این درآمدها می‌توانند از فروش محصولات یا خدمات، کمیسیون‌های دریافتی، بهره‌های مالی، یا دیگر منابع کسب شوند. ثبت درآمد در ترازنامه به‌عنوان حساب بستانکار انجام می‌شود و این عمل موجب افزایش حقوق صاحبان سهام می‌شود.
دلیل این افزایش این است که درآمدهای کسب‌شده به سود خالص شرکت افزوده می‌شود و بنابراین، به حقوق صاحبان سهام افزوده خواهد شد. این درآمدها، پس از کسر هزینه‌ها و مالیات، به سود و زیان انباشته اضافه می‌شوند و به رشد و افزایش سرمایه سهامداران کمک می‌کنند.
کلام پایانی
حقوق صاحبان سهام به ارزش خالص دارایی‌های یک شرکت که به سهامداران تعلق دارد، اشاره می‌کند و به‌عنوان معیاری برای ارزیابی توان مالی و مالکیت سهامداران در نظر گرفته می‌شود. این حقوق شامل اجزای مختلفی مانند سرمایه قانونی، افزایش سرمایه، اندوخته‌های قانونی و سایر اندوخته‌ها، سود و زیان انباشته و سهام خزانه است.
هدف از این حقوق، ارائه تصویری دقیق از وضعیت مالی شرکت و تعیین منابع سرمایه‌ای برای توسعه فعالیت‌ها و توزیع سود سهام است. همچنین، حساب‌های مرتبط با حقوق صاحبان سهام، مانند حساب استعفا (کاهش حقوق سهام) و حساب درآمد (افزایش حقوق سهام)، تاثیر مستقیمی بر ترازنامه و وضعیت مالی شرکت دارند.
